Зэсийн үнэ 7000 долларын босго давж өсөв

Оны эхэнд нэг тонн нь 7400 гаруй ам.долларын ханштай байсан хүрэн металын үнэ сүүлийн дөрвөн сарын турш Лондоны металын бирж дээр нэлээд буурч, 6430-6900 гаруй ам.долларт хэлбэлзэж байсан билээ.

Өнгөрсөн долоо хоногт дэлхийн тэргүүлэх эдийн засаг болох АНУ, Хятадын нөхцөл байдал харьцангуй сайжрах төлөвтэй байгааг мэдээлмэгц хүрэн металын ханш зах зээлд өсөх эрчмээ авч эхэллээ.

Энэ сарын 4-ний байдлаар нэг тонн зэсийн гурван сарын гэрээт үнэ Лондоны металын бирж дээр 7180 долларт хүрчээ. Эрдсийн шинжээчид зэсийн үнэ ийнхүү өсч байгааг зөвхөн голлох эдийн засагтай орнуудын төлөв сайжирч байгаагаас гадна уг металын нөөц багассан нь ч нөлөөлсөн гэж үзэж байна.

Өнгөрсөн баасан гаригийн байдлаар Лондоны бирж дээр зэсийн нөөц 156.5 мянган тонн байсан нь оны эхэнд нөөцийн үзүүлэлт 365 мянган тонн байснаас хавьгүй бага дүн юм. Жилийн өмнө уг үзүүлэлт 700 гаруй мянган тонн байжээ. Энэ жилийн хувьд Хятадын зэсийн эрэлт өнгөрсөн онтой харьцуулахад 5.5%-иар өснө гэж Macquarie банк тооцоолжээ. Хятадын аж үйлдвэрийн эрчмийн үзүүлэлт өнгөрсөн сард энэ оны хамгийн дээд хэмжээндээ хүрснээс гадна, 5 дугаар сарын экспортын хэмжээ нь ч нэлээд өссөнийг мэдээлсэн юм. Түүнчлэн тус улс банкны нөөц хөрөнгийн хэмжээг танах алхам хийсэн нь хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг дээшлүүлээд байна. АНУ-ын ажлын байрны үзүүлэлт харьцангуй сайн гарсан нь ч металын үнийн өсөлтөд нөлөөлжээ.

Зэсийн үнэ сүүлийн хоёр долоо хоногийн хугацаанд 7%-иар өссөнийг олон улсын хэвлэлүүд ийнхүү онцолж байна. Macquarie банкны аж үйлдвэрийн металын зах зээл шинжээч Вивиенне Ллойд “Хөрөнгө оруулалтын сангууд аж үйлдвэрийн металд хөрөнгө оруулах сонирхол нэмэгдэж буй нь уг металын зах зээлсэргэхэд нөлөөлж байна.” гэж тайлбарлажээ. Зөвхөн зэс гэлтгүй никель, цайр, хар тугалга, хөнгөн цагааны үнэ зах зээлд “чангарч” буй юм.

Б.Төгс

Эх сурвалж: news.mn

Ашигт  Малтмалын  Баялаг

Баялаг Тухайн материалыг баялаг гэж ангилаагүй байсан ч гэсэн ямар нэгэн байдлаар хүмүүсийн хэрэглээнд хэрэглэх боломжтой л бол аль ч төрлийн материалыг баялаг хэмээн нэрлэж болно. Хамгийн эртний ашигт малтмалын баялаг нь чулуун зэвсгийн үед хутга, жад байдлаар хэрэглэгдэж байсан цахиур чулуу, занар болон обсидиан байсан юм. Зэс болон алт гэх мэтийн байгалийн дан элементүүд нь 17 000 жилийн өмнө хэрэглээнд орж ирсэн билээ. Зургаан мянган жилийн өмнө зэс агуулсан эрдсийг хайлуулан зэс гаргаж авч байсан бол ойролцоогоор 5000 жилийн тэртээ хар тугалга, цагаан тугалга, цайр болон мөнгө гэх мэт бусад металлыг хайлуулж эхэлсэний зэрэгцээгээр металлын хайлшийг хийж эхэлсэн түүхтэй. Төмрийг ойролцоогоор 3300 жилийн өмнө хайлуулж эхэлсэн юм. Өнөөдрийн байдлаар бараг бүх төрлийн элементүүдийг үйлдвэрлэлийн зорилгоор хэрэглэж байгаа бөгөөд одоогийн байдлаар бараг 200 төрлийн эрдсүүдийг олборлон ашиглаж байна. Доорхи зураг дээр энгийн гэрлийн шил үйлдвэрлэхэд ямар төрлийн баялгийг ашиглаж байгааг үзүүлэв. Жишээ нь Австрали улс нь боксит, тантал, хар тугалга, эрдсийн элс (ильменит, рутил болон циркон) мөнгө, уран болон цайрын хамгийн их баялагтай орон юм. Эдийн засгийн ач холбогдол бүхий баялаг болох хар нүүрс, хүрэн нүүрс, кобальт, зэс, алт, төмрийн хүдэр, лити, манганы хүдэр, никель, газрын ховор элемент, эрднийн чулуу, алмаз болон үйлдвэрлэлийн алмазаараа дэлхийд эхний зургаад ордог байна. Дэлхийн бараг бүх опалын баялаг Австралид байх бөгөөд томоохон хэмжээний сапирийн баялаг ч энд байдаг. Дэлхий нь ховор элеменүүдийг ч гэсэн ихээхэн хэмжээгээр агуулдаг асар уудам билээ. Жишээ нь Дэлхийн царцдас бүрхүүлийн 1 км-ийн гүнд ойролцоогоор хоёр сая тонн мөнгө агуулагдаж байгаа. Дэлхийн нийт мөнгөний хэрэглээ нь жилийн 10000 тонн л байдаг. Энэ бол дараагийн 200 сая жилийн туршид мөнгө дуусах зовлон амсахгүй мэт харагдаж санагдуулж байгаа биз. Иймээс юуг мэдэж байх ёстой вэ? Нөөц Ашигт малтмалын баялагийн эдийн засгийн хувьд ашигтайгаар олборлох хэмжээг нөөц гэдэг. Зарим ордуудын хувьд нөөц нь тодорхой тооны дундаж агуулгаар илэрхийлэгддэг ч тодорхой хэмжээний нөөцөөр бас илэрхийлэгддэг. Ашигт малтмалын нөөц нь илүү их хэмжээний хуримтлал бүхий нөөц илрүүлснээр, бага агуулгатай хуримтлалыг олборлож болохуйц техникийн дэвшил гарснаар өсөн эдийн засгийн засгийн хувьд ашигтайгаар олборлогдож болох бөгөөд түхий эдийн үнэ өссөн нөхцөлд өмнө нь ашиггүй байсан нөөц эдийн засгийн хувьд ашигтай нөөц болох боломжтой болдог. Дэлхийн мөнгөний нөөцийг ойролцоогоор 200000 тонн гэсэн үнэлгээг хийсэн. Ийм учраас одоогийн байдлаар бидэнд 20 жилийн мөнгөний нөөц байгаа юм. Дараагийн 20 жилд шинэ нөөц олдох боломжтой мэт харагдаж байгаа гэсэн хэдий ч хангамж багасахын хирээр одоогийн байдлаар эдийн засгийн хувьд ач холбогдолгүй байгаа баялгийг ашиглах үүд хаалгыг нээж байгаа юм. Энэ нь итгэл үнэмшил муутай ч ямар нэгэн гол эрдсүүдийн баялаг дараагийн 100 жил гэхэд шавхагдах болно. Бүх нөөц нь хязгаартай бөгөөд эцсийн эцэст бид дахин боловсруулсан баялгийг ашигладаг болох боломжтой юм. Гэвч тусгай чадвар, арга барил бүхий уул уурхай, хайгуулын компаниуд шинэ нөөцийг цөхрөлтгүйгээр хайсаар байна. Тийм учраас хайгуулын геологичид эрдэс баялгийн салбарын гол ноён нуруу нь байдаг билээ. Хүдэр Эдийн засгийн хувьд ашигтай эрдсийн хуримтлал агуулсан чулуулгийг хүдэр гэж нэрлэдэг. Царцдас бүрхүүл дэх бүх ашигт малтмалын дундаж хуримтлал нь хүдэр үүсэхэд хангалттай байдаг. Цардас бүрхүүлд орд газар бий болоход хэд хэдэн геологийн үйл явцууд нөлөөлдөг. Баяжигдах хүчин зүйл нь хүдэр бий болоход илүү түгээмэл эрсүүдийн хувьд багавтар мөн ховор эрдсүүдийн өндөр агуулга үүсэхэд чиглэгдсэн байдаг. Мөнгөний дундаж хуримтлал нь 0.07 ррм байх ба баяжуулах хүчин зүйл нь 2000 байхад л хүдрийн орд үүсдэг. Хөнгөн цагаан нь цардас бүрхүүлийн 8%-ийг бүрдүүлдэг авч 4.4 дахин баяжиж байж сая ойролцоогоор 35% ийн хуримтлал үүсгэн эдийн засгийн ач холбогдолтой болдог.  Агуулга Чулуулгийн дээжин дэх металлын хуримтлалын хэмжээг агуулга гэж нэрлэдэг бөгөөд ихэвчлэн жингийн хувиар илэрхийлэгддэг. Хуримтлалын хэмжээ хэт бага байгаа тохиолдолд Au, Ag, Pt болон бусад элемент дээр тонн дутам дахь граммаар (г/т) хэмжиж болно. Ордын дундаж агуулгийг тооцоолохдоо ордын хэмжээнд хийгдсэн олон тооны дээжүүдийн агуулгууд дээр маш нарийн статистикийн процедур хийгддэг. Баялаг болгон олборлох үед эдийн засгийн хувьд ач холбогдолгүй агуулга байдаг.  Хөрс хуулалтын гүн, олборлох нөхцөл болон баяжуулах үйлдвэрийн байдал, тээвэрлэлт, худалдаа болон дэд бүтэц зэрэг хүчин зүйлүүд зэргээс хамааран орд газрыг бий болгох агуулга тодорхойлогдоно. Жишээ нь McArthur голын бүс нь Mt Isa-аас илүү эдийн засгийн ач холбогдолтой эрдсүүд агуулдаг бөгөөд илүү агуулгатай. Гэвс ордуудын мөхлөгийн хэмжээ ялган гаргаж авч болохооргүй нарийн байсан юм. Энэхүү металлургийн асуудал нь шинэ техник, технологийн шийдэлийг хүлээж байгаа. Худалдааны үнийн хэлбэлзэл болон шинэ баяжуулалтын  арга техник нь тухайн ордыг хэзээ нэгэн цагт хүдэр болгож болох юм. Мөн үүн дээр төрийн бодлого бас нөлөөлнө. Жишээ нь Монгол улсад орших зэс-алтны асар том ордыг ашиглах гэрээ байгуулагдаагүйгээс одоог болтол хүлээсээр байгаа билээ. Захын агуулга Захын агуулга гэдэг нь хүдрийн ордоос олборлолт хийхээр сонгон авсан хамгийн бага агуулга бөгөөд ихэвчлэн ордын хил заагаар тодорхойлогддог. Жишээ нь: Хэрэв порфирийн ордын дундаж агуулга 0.5% Cu байхад хамгийн бага агуулга нь 0.2% Cu байж болох бөгөөд ийм тохиодолд 0.2% -иас бага Cu агуулсан чулуулаг нь хаягдал болох болно.

Зарим түгээмэл магмын чулуулгийн зургийн цомог Магмын чулуулаг нь хайлмал байдалтай магмын царцах явцад үүсэн бий болдог. Хоёр төрлийн үндсэн төрөл байдаг. Үүнд Гүний чулуулаг – габбро, диорит, гранит болон пегматит нь газрын гүнд талсждаг Бялхмал чулуулаг – базальт, андезит, обсидиан, уушгин чулуу, риолит, галт уулын шаараг зэрэг нь газрын гадарга дээр хатуурч нягтарна. Доор зарим түгээмэл магмын чулуулгийн товч тодорхойлолтыг зургийн хамт үзүүлэв.   Андезит нь нарийн мөхлөгт, бялхмал магмын чулуулаг бөгөөд голчлон плагиоклаз болон эвэр хуурмаг, пироксен, биотит зэрэг өнгөт эрдсээс тогтоно. Дээр харуулсан зураг нь 2 инч буюу 5 орчим см-ийн хөндлөн огтлолтой.   Базальт нь нарийн мөхлөгт, бараан өнгийн бялхмал магмын чулуулаг бөгөөд голчлон плагиоклаз пироксенээс тогтоно. Дээр харуулсан зураг нь 2 инч буюу 5 орчим см-ийн хөндлөн огтлолтой.

Дэлхийн хамгийн том алтны уурхайнууд

1

Папуа, Индонезия

2	Элько, штат Невада

3	Кайямарка, Перу

4	Элько, штат Невада

5	Сан-Хуан, Аргентина

6	Клерксдорп, ЮАР

7	Карлтонвилль, ЮАР

8	Лагунас Норте

9	Калгурли, Австралия

10	Боддингтон, Австралия

Хятад Америкийг гүйцэж, эдийн засгаараа дэлхийг “малгайлах” нь. Гэхдээ...  

Дэлхийн банкнаас гаргасан сүүлийн үеийн шинэ тоо баримтаас үзэхэд БНХАУ энэ жилийн дунд гэхэд АНУ-ыг ардаа хаяж, дэлхийд эдийн засгийн нэгдүгээр тоглогч болохоор байна.  Хэдийгээр АНУ эдийн засгийн хувьд аюулгүй байдлаа хадгалж үлдэхийн тулд идэвхийлэх болсон ч Хятад 1980-аад оноос баялгийн эрэлд мордсоноос эхлэн дээрх нь зөвхөн цаг хугацааны асуудал болсон гэж үздэг. 

 

АНУ 1872 онд Их Британи улсыг гүйцсэнээр өдийг хүртэл дэлхийн “номер” нэг эдийн засаг байж ирсэн.  Ихэнх эдийн засагчид Хятадыг 2019 он гэхэд бүх улсын толгой эдийн засаг болно гэж тооцож байсан. Тэгвэл тэд Хятадын хөгжлийн хурдны хязгаарыг доогуур тооцсон бололтой. 

 

Хятадын эдийн засаг хүлээж байснаас илүү хурдтайгаар АНУ-ынхыг гүйцэж байгааг Дэлхийн банкны олон улсын харьцуулалтын тайлан харуулж буй.  Тус тайлан нь 2005 оноос хойш анх удаа шинэчлэгдэн гарсан нь энэ. 

 

Эдийн засгийн эрүүл мэндийн гол илтгэгч болох “Худалдан авах чадварын харьцуулалт/ Purchasing power parity”-аас харахад ОУВС 2012 онд АНУ-ын ДНБ-нийг 16.2 их наяд ам.доллар гэж үзсэн байдаг бол Хятадынхыг 8.2 их наяд гэж гаргажээ. 

 

“Худалдан авах чадварын харьцуулалт” нь валютын харьцах ханшаас шалтгаалан хоёр өөр оронд ижил төрлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг худалдан авахад гарч буй үнийн ялгаа, мөнгөн тэмдэгтийн худалдан авах чадварыг хэлж буй. Тухайлбал, нэг ам.доллар 6.3 юаньтай тэнцэж байна гэж үзвэл энэ мөнгөөр Хятадад Америкт байгаагаас илүү худалдан авалт хийж болохоор байгааг харуулж байна. Батлан хамгаалах салбарын зардлыг аваад үзэхэд, Хятад, Америк улсууд нь цэрэг армийн бүрэлдэхүүнээ яг адил хэмжээнд зузаатгалаа гэхэд Хятад улс илүү бага зардал, мөнгөөр үүнийг хийж чадна гэсэн үг.Тиймээс ч “Guardian” сонин “Одоогоос 10 жилийн дараа гэхэд Хятад улсын эдийн засаг АНУ-ынхаас 60 хувиар илүү том байхаар харагдаж байна” гэжээ

 

Тэгвэл Дэлхийн банкны олон улсын харьцуулалтын тайлан 2005 онд Хятадын эдийн засгийг Америктай харьцуулахад талд нь  ч хүрэхээргүй буюу тус улсын нийт эдийн засгийн 43 хувьтай л тэнцэж буйг харуулсан байдаг. Харин сүүлийн үеийн судалгааны дүнгээр 2005 оноос хойш Хятад нь судлаачдын бодсоноос ч илүү хурдан өссөн байж таарах нь. Тиймээс Дэлхийн банк энэ удаад Хятадын нийт ДНБ нь 2011 онд Америкийн ДНБ-ний 83 хувьтай тэнцэж, огцом өсөлт үзүүлсэн гэж дүгнэжээ. Товчхондоо тайлангийн дүгнэлт нь 2011 онд “Худалдан авах чадварын харьцуулалтаар хэмжиж үзвэл, АНУ хамгийн том эдийн засагтай орон хэвээр үлдсэн ч Хятад тус улсын араас хурдтайгаар дагаж байна” гэсэн байгаа юм. 

 

Олон улсын валютын сан Хятадын эдийн засаг 2011-2014 онд 24 хувиар өсөх тооцоо гаргасан бол АНУ-ыг энэ хугацаанд ердөө 7.6 хувиар өснө гэж таамаглаж буй. Энэ нь Эрх чөлөөний орныг их газрын Коммунист улс энэ жил гэхэд гүйцэх баталгаа аж. “Энэхүү үзүүлэлт нь дэлхийн эдийн засгийн газрын зурагт хувьсал авчирч , дундаж орлоготой иргэдээс бүрдсэн томоохон орнуудын байр суурийг нэмэгдүүлж байна. Мөн дэлхийн хүн амын баян ядуугын ялгаа багасч, илүү тэгширч байгаа нь харагдаж буй ” гэж “Financial Times” тус тайлантай холбогдуулан бичжээ.  

 

Бусад хөгжиж буй орнуудыг тэгвэл аваад үзье. Энэтхэг улс өмнө нь эдийн засгийн хэмжээгээр аравдугаар байранд ордог байсан бол одоо гурав дахь том эдийн засагтай орон болчихсон яваа. Тус улсын эдийн засаг 2005 онд АНУ-ын нийт эдийн засгийн 19 хувьтай тэнцдэг байсан бол 2011 онд 37 хувьтай нь дүйж ирсэн нь асар хурдацтай өсөлт. Манай улсын хойд хөрш ОХУ, цаашлаад Бразиль, Индонез болон Мексик нь дэлхийн тэргүүлэх 12 эдийн засагтай орнуудад багтаж буй.  Нөгөө талаас, өндөр үнэ, доогуур өсөлт бүхий хөгжингүй орнууд нь Их Британи болон Японыг АНУ-ын байр сууринаас нэлээд алсад авчирсан бол Герман суудлаа ялимгүй өндөрсгөж, Итали бахь байдгаараа үлдэж.  Чинээлэг орнууд дэлхийн нийт ДНБ-ий 50 хувийг бүрдүүлж байгаа ч хүн амын ердөө 17 хувь нь энэ улсуудад харьяалагддаг. 

 

Хятад Америкийн байр суурийг эзлэх гэж буй нь эдийн засаг, улс төрийн нөлөөлөл баруунаас зүүн тийш чиглэж буй дохио. Энэ нь төрийн эрхэн дэх эдийн засаг АНУ, Европын ардчилсан чөлөөт тогтолцоот эдийн засгаас илүү дээр гэсэн санаа юу. “АНУ-ын хувьд байр сууриа алдана гэдэг тус улсын дэлхийн тавцнаас бууж буй уналт мэт харагдаж байгаа. Гэвч хамгийн том эдийн засагтай байна гэдэг “сайн” гэсэн үг мөн үү гэдэг асуулт байна” гэж “Time” сэтгүүл бичжээ. Өөрөөр хэлбэл тоо чухал уу, эсвэл чанар чухал уу гэсэн үг. 

 

Тоо чухал уу, чанар чухал уу

 

Хэдийгээр Хятад улс дэлхийн нэгдүгээр эдийн засаг боллоо ч энэ нь нэг талаас тус улсын эдийн засгийн сул талуудыг халхавчилж буй маск ч байж болох. Хятадын дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг өсөхөд хөшүүргэдэж буй хүчин зүйлс нь тус улсын эдийн засгийн эрүүл мэнд энх мэнд биш болохыг баталж буй. Тухайлбал үүнд хөрөнгө оруулалтын илүүдэл, үл хөдлөх хөрөнгийн салбар дахь үрэлгэн төслүүд, өрийн “галзуурч” буй хэмжээ орно. Хятад улс үнийн өрсөлдөх чадвараа алдаж буй нь ойрын жилүүдэд ажиглагдаж буй бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнийн өсөлтөөс харагдаж байгаа билээ. Мөн тус улс өнөөдөр ч хөгжингүй орон болоход зайлшгүй хэрэгтэй удирдлагын түвшин дэх мэргэжилтнүүд болон технологи санхүүгийн мэргэжлийн ур чадвараар дутаж буй. Энэ бол хөгжингүй орнуудыг чанарын

Монгол улс 126.5 мянган тонн ураны нөөцтэй

 

Цөмийн энергийн газрын мэдээлснээр Монгол улс ураны 126.5 мянган тонн баталгаат, 1.5 сая тонн таамаг нөөцтэй аж. Нөөцийнхөө хэмжээгээр дэлхийд эхний 13-т ордог, дэлхийн ураны нөөцийн 1%-ийг бүрдүүлдэг байна.

Монгол улсад 1947 оноос анх ураны хайгуулыг хийжээ. Түүнээс хойш ЗХУ-ын нөөцийн комиссын хурлаар бүртгүүлсэн ураны нөөц нь 49,845 тонн байдаг юм байна. Харин Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлөөр 2009-2012 онд хэлэлцүүлэн бүртгүүлсэн 92,499 тонн ураны нөөцтэй. ЗХУ-ын үед хийсэн хайгуулаар хамгийн их нөөцтэй орд нь 28.8 мянган тонны нөөцтэй Дорнод, 16 мянган тонны нөөцтэй Гурванбулагийн орд байсан бол сүүлийн жилүүдэд Зөөвч Овоо орд 54.6 мянган тонны нөөцтэй хэмээн батлагджээ.

  Нийт 14 компани 70 орчим тусгай зөвшөөрөл эзэмшиж байна. 

Outotec цэвэр зэсийн VSF-X уусган хандлах-электролизийн байгальд ээлтэй үйлдвэрээ Монголд нэвтрүүлнэ

 

Уусган хандлах-электролизийн SX-EW технологиор катодын цэвэр зэс үйлдвэрлэх хамгийн сүүлийн үеийн дэвшилтэт VSF-X үйлдвэрийг Оутотек компани Монголд танилцуулж байна. Ингээд Оутотек Монголиа компанийн гүйцэтгэх захирал Т.Гансүлдтэй уг технологийн ололтууд, түүнийг Монголд нэвтрүүлэх боломжийн талаар ярилцлаа. 

VSF-X катодын цэвэр зэсийн үйлдвэрийг Монголд нэвтрүүлэхээр санал болгож буй. Энэхүү технологийг танилцуулна уу? 

Дэлхийд уусган хандлах-электролизийн нийт үйлдвэрлэлийн 30 гаруй хувийг Оутотек– ийн технологи эзэлдэг юм. Оутотек-ийн SX-EW технологийн хөгжил анх 1977 онд Финляндын Оутокумпугийн “Kokkola” үйлдвэрээс эхтэй. Уламжлалт SX-EW технологид хувьсгал гаргасан Оутотекийн VSF (Vertical Smooth Flow) технологид суурилсан катодын цэвэр зэсийн үйлдвэрүүд өнөөдөр Финлянд, АНУ, Болгар, Чили, Лаос, Орос, Мексик, Перу зэрэг улсад ажилладаг.
Жишээлбэл, зэсийн олборлолтоор дэлхийд тэргүүлэгч орон болох Чилийн Codelco хэмээх дэлхийн хамгийн том зэс олборлогч компани нь манай технологийг ашигладаг. Тодруулбал тус компанийн исэлдсэн болон сульфидын хүдрээс гаргаж байгаа нийт зэсийнхээ 25 хувийг Оутотекийн уусган хандлах-электролизийн VSF үйлдвэрээр гаргаж авдаг. Мөн түүнчлэн 30 хувийг Оутотекийн дабл флаш хэмээх хайлах технологиор үйлдвэрлэдэг юм.
Манай орны байгаль, цаг уурын орчин нөхцөлтэй ижил төстэй ОХУ-ын Михеевский болон Гумешевский зэрэг үйлдвэрүүд, мөн Болгарын Assarel Medet компанид бага оврын жилд 2100 тонн болон түүнээс дээш цэвэр зэс үйлдвэрлэх хүчин чадалтай үйлдвэрийг манай компани барьж байгуулалцсан. Эдгээр үйлдвэр Лондоны металлын биржийн А зэрэглэлийн 99.999%-ийн сорьцтой катодын цэвэр зэс үйлдвэрлэдэг.
Бүтээгдэхүүний өртөг нь пирометаллургийн зэс хайлах технологиос харьцангуй бага бөгөөд үйлдвэрийн явцад хүхрийн давхар исэл гэх мэт хорт хий ялгардаггүй. Баяжуулах үйлдвэр шиг хаягдлын байгууламж шаарддаггүй, үйлдвэрийн усыг бүрэн буцааж ашигладаг. Уламжлалт SX-EW-тай харьцуулахад VSF-X нь хөрс шорооны ажил буюу суурь тавих ажлыг үлэмж хөнгөвчилсөн тул үйлдвэр барьж ашиглалтад өгөх хугацаа 20-30%-иар богино юм.

Монголд хайлах үйлдвэр байгуулалгүй зөвхөн уусган хандлах аргаар цэвэр зэс үйлдвэрлэх боломж бий юу? 

Боломжгүй. Уусган хандлах-элетролизийн технологи нь үйлдвэрийг ашиглалтад өгөх богино хугацаа, харьцангүй хямд хөрөнгө оруулалтын болон үйл ажиллагааны өртөгтэй гэх мэт давуу талуудтай ч дэлхийн нийт зэсийн үйлдвэрлэлийн 30 орчим хувийг л эзэлдэг. Учир нь уусган хандлах зэсийн үйлдвэрлэл нь ордын хүдрийн төрөл болон хэмжээгээр хязгаарлагддаг. Өөрөөр хэлбэл, байгальд сульфидын хүдрийн нөөц зонхилдог. Зэсийн ордыг үндсэн хоёр төрөлд хуваадаг бөгөөд энгийнээр хэлбэл хөрсний гадаргууд тархмал байдлаар оршиж он удаан жилийн явцад агаартай урвалд орж тогтсоныг исэлдсэн хүдэр, харин түүнээс илүү гүнд газрын тектоник хөдөлгөөний үр дүнд үүссэнийг сульфидын хүдэрт тооцдог. Хоёр төрлийн хүдэр нь эрдсийн боловсруулалт болон баяжуулалтын ондоо технологи шаарддаг. Жишээ нь Эрдэнэт, Оюутолгой уурхай нь сульфидын зэсийн өндөр агуулгатай тул бид эдийн засгийн хувьд уусган хандалж, электролизийн аргаар эцсийн бүтэээгдэхүүн гарган авах боломжгүй. Бага хэмжээний исэлдсэн хүдрээс Эрдмин үйлдвэр гидрометаллурги электролизээр цэвэр зэс үйлдвэрлэж байгаа. Дэлхийн практикт сульфидыг 2 технологи дамжуулан эцсийн бүтээгдэхүүн гаргадаг. Эхний шат нь хөвүүлэн баяжуулалтын технологи ашиглан хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн болох зэсийн баяжмал гаргана. Үүнийгээ эцсийн шатанд пирометаллургийн технологиор хүдрийг өндөр хэмд хайлуулах, эсвэл гидрометаллургийн өндөр, даралт температурт уусгах гидрометаллургийн технологиор катодын цэвэр зэс гарган авдаг юм.
Манай санал болгож буй VSF технологи нь исэлдсэн болон бага агууллагтай хүдрээс цэвэр зэсийг үр ашигтай ба байгаль орчинд хохиролгүй гарган авах шийдэл гэдгээрээ онцлог юм.

Танай компани Монголын судалгаа шинжилгээ, инженерингийн байгууллагуудтай хамтран ажиллах ямар боломжтой вэ? 

Манай орны инженерингийн компаниуд хөрөнгө оруулалт босгох шалгуурт нийцэхүйц, техник эдийн засгийн үндэслэлийг өндөр нарийвчлалтай боловсруулж байгаа. Монголын инженерингийн байгууллагатай хамтарснаар үйлчлүүлэгч буюу төслийн эзэнд үйлдвэрийн хөрөнгө оруулалтын өртөг буурах боломжтой. Өнөөдрийн байдлаар Монголын исэлдсэн хүдрийн нөөцтэй хэдэн компанид бид хүдрийн дээжийг нь шинжлэх, үйлдвэр байгуулахад нь техникийн нөхцлийг боловсруулан дэмжин ажиллаж байна.

Уул уурхай эрдэс боловсруулах салбар нь хөрөнгө оруулалтын өндөр өртөгтэй. Танай компани үйлчлүүлэгчдээ санхүүжилт босгоход нь хэрхэн дэмжлэг үзүүлдэг вэ? 

Манай нийлүүлж буй үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийн 90%-иас доошгүйг Финлянд, Герман, Швед зэрэг улсад үйлдвэрлэдэг тул бид Финлянд, Герман, Шведийн экспорт зээлийн агентлагуудтай санхүүгийн батлан даах хэлбэрээр хамтарч ажиллах гэрээтэй. Бидний тавьдаг шаардлага нь тухайн үйлдвэрийг цогцлооход шаардлагатай хөрөнгө оруулалтын 15%-иас доошгүй хэсгийг төслийн эзэн өөрийн хөрөнгөөр бүрдүүлсэн нөхцөлд үлдсэн хөрөнгийг хамтран ажиллах гэрээтэй экспорт зээлийн байгууллагууд болон хөрөнгө оруулалтын банкуудаас босгоход бид дэмжиж ажилладаг.
Гэхдээ юуны өмнө манай төслүүд стандарт үе шатыг дамждаг болохыг тэмдэглэх нь зүйтэй.
Бид эхлээд харилцагчийн хүдрийн дээжид лабораторийн болон хагас үйлдвэрийн туршилт судалгааг хийдэг. Үүнийг өөрсдийн судалгаа шинжилгээний төвүүд дээр хийж, эрдсийн минералогийн, химийн, физикийн шинжүүдийг тодорхойлж, харилцагчийн хүдрийн онцлогт тохирсон эрдэс боловсруулах үйлдвэрийн процесс- флоуг боловсруулж үүний үр дүнд ямар шинж чанартай эцсийн бүтээгдэхүүн гарах боломжтойг эцэслэн тогтоодог. Өнгөт металын хүдрийн судалгааг Финляндын Форигийн төв рүү, хар төмөрлөгийн туршилтийг Герман дахь Лурги-ийн судалгаа хөгжлийн төв рүүгээ илгээж, үйлдвэрийн туршилтыг хэрэгжүүлдэг. Гарсан үр дүнд үндэслэн бид харилцагчийн хүсэлтээр инженерингийн цогц ажлыг гүйцэтгэнэ. Үүний үр дүнд харилцагч маань үндсэн үйлдвэрийн үйл явц, дизайн, түүнд тохирсон тоног төхөөрөмжийн жагсаалт, нийт хөрөнгө оруулалт болон үйл ажиллагааны өртгийн тооцоог хүлээж авах юм.
Инженерингийн ажлын явцад харилцагч нар хөрөнгө оруулалтын санхүүжилт босгох хүсэлтээ бидэнд илэрхийлдэг. Энэ үе шатанд бид хамтарч ажилладаг санхүүгийн байгууллагууддаа харилцагчийнхаа өмнөөс ханддаг юм.

Сайхан сонсогдож байна. Танай барих үйлдвэрийн бүтээмж болон метал авалтын түвшин хэр өндөр байх тухайд яриагаа үргэлжлүүлэе. 

VSF технологийн уусган хандлах үйлдвэр маань хүчин чадлын хувьд маш өргөн сонголттой бөгөөд метал авалтыг боломжит дээд түвшинд авдаг. Жилд 2 мянган тонн хүчин чадлаас 100 мянган тонн хүртэлх цэвэр зэс үйлдвэрлэх хүчин чадалтай байх өргөн боломж бий. Нэг литр PLS уусмал дахь зэсийн агуулга 1граммаас 50грамм хүртэлх хэмжээнд хэлбэлзэж болох бөгөөд энэхүү нөхцөлд манай үйлдвэрийн метал авалт бүрэн гүйцэд байдаг. Энэ нь маш бага агуулгатай зэсийг уусган хандалж гарган авах технологийн талаар ярьж буй гэдгийг тэмдэглэх хэрэгтэй. Дисперсийн урсгал цагт 2-оос 11,000 м3 байж болох,
химийн реагентуудын хуримтлал 1-45 хувь хүртэл хэлбэлзэлтэй байхаар үйдвэрээ зохион бүтээдэг. Өөрөөр хэлбэл, Оутотек нь манай үйлчлүүлэгчийн хүдрийн онцлог шинж чанараас хамаарч метал авалтыг хамгийн дээд түвшинд авч, хорогдлыг хамгийн доод түвшинд ялгах “custom” дизайнтай үйлдвэрийг зохион бүтээдгээрээ дэлхийн олон оронд танигдсан юм. 


Захиалагч өөрийн ИТА-дыг танай технологийн арга ажиллагаанд сургахад хэрхэн дэмждэг вэ? Мөн танай үйлдвэр Монголын нөхцөлд хэр найдвартай ажиллаж чадах вэ? 

Бидний харилцагч нарт шинэ үеийн уусган хандлах технологийг эзэмшсэн мэргэжилтнүүд шаардлагатай. Үйлдвэр барьж ашиглалтад оруулахад төслийн эзэд эхний нэгээс хоёр гурван жилийн хугацаанд үйлдвэрийн бүрийн хүчин чадалд оруулах болон урсгал засварын гэрээг Оутотектэй байгуулж болно.
Гэрээт хугацаанд захиалагчийнхаа үйлдвэрийг бүрэн ажиллагаанд оруулж, ажилтнуудыг нь гадаад улс оронд бидний барьж байгуулсан жишиг үйлдвэр дээр мэргэжил мэдлэгийг нь хөгжүүлэх сургалт зохион байгуулдаг. Үйлдвэрийн бэлэн байдал болон найдвартай ажиллагааны хувьд манай компани барьсан үйлдвэртээ жилд доод тал нь 95%-ийн бүрэн ажиллагаатай байлгах баталгааг 100% өгдөг. Үлдэх 5% нь урсгал засварт оногддог. Найдвартай ажиллагаа хамгаас чухал. Учир нь энэ нь бидний оршин тогтнох гол үндэс юм. 

Зэсийн тухай 

Зэсийн баяжмал

Зэс ба түүний хэрэглээ 

Алт олборлогч  70 орноос монгол улс 17 ордог

Хүн төрөлхтөн олон мянган жилийн тэртээгээс алтыг эд баялаг, эрх мэдлийн гол хэмжүүр болгосоор ирсэн түүхтэй. Цаг цагийн хүчирхэг гүрнүүд, үүний дотор Монголын эзэнт улс чухам алтаар сан хөмрөгөө зузаатган худалдаа арилжааг ч энэ үнэт металлаар гүйцэтгэдэг байсан билээ. Орчин үед төлбөр тооцоог хөрвөх чадвар сайтай ам.доллар зэрэг валютаар хийдэг болсон ч алт дэлхийн бүх орны эдийн засагт онцгой байр суурь эзэлсээр байгаа юм. Аль ч улсын Төв банк валютаас гадна алтны нөөцтэй байдаг. Дэлхийн алтны нөөц бусад металлтай харьцуулахад их биш, тэгээд ч шавхдах дөхөж байгаа учраас л тэр. Хүн төрөлхтөн үүссэн цагаасаа хойш ердөө 170 мянга гаруй тонн алт олборлосон гэх тооцоо ч бий. Ер нь олборлосон нийт алтны 60 хувийг үнэт эдлэл хийхэд ашигладаг байна. Харин 20 хувь нь олон улсын санхүүгийн байгууллагууд, улс орнуудын төв банкуудад хадгалагддаг ажээ. Түүнчлэн 10 гаруй хувийг электроникийн аж үйлдвэр болон анагаах ухаанд зарцуулдаг гэх. Дэлхийд алт рлборлодог 70 орон байдгаас эхний аравт БНХАУ. ӨАБНУ, АНУ, ОХУ, Австрали, Перу, Канад, Индонез, Гана, Узбекистан ордог бол манай улс 17 дугаарт жагсдаг юм. Жилд дэлхий даяар нийтдээ гурван мянган тонн хүрэхгүй алт олборлодог байна. Алт олборлолтоор ӨАБНУ100 гаруй жил дэлхийг тэргүүлж байгаад 2007 онд л манай урд хөршийг урдаа гишгүүлжээ. БНХАУ сүүлийн долоон жилийн турш дэлхийн хамгийн том алт олборлогчоор дараалан тодорсон билээ. Тус улс өдгөө жилд 360 гаруй тонн алт буюу нийт дэлхийн олборлолтын зургаан хувийг дангаараа хангадаг юм. БНХАУ-д алтны олборлолтоор Өвөрмонгол, Шандун, Цяньси мужуудтэргүүлдэг ажээ. Харин хамгийн том алт олборлогч компани бол Канадын "Баррик Гоулд" бөгөөд АНУ, Канад, Австрали, Перу зэрэг олон оронд 27 алтны уурхай эзэмшдэг байна. Ингээд, дэлхийн ТОП-10 алтны уурхайг танилцуулья.

1.Грасберг, Индонез. Олборлолтын хэмжээ: 40 936130 гр.

2.Кортес. Невада муж, АНУ. Олборлолтьш хэмжээ: 40 284 661 гр.

3. Янакоча, Кайямарка, Перу. Олборлолтын хэмжээ: 36 655 923 гр.

4. Голдстрайк, Невада муж, АНУ. Олборлолтын хэмжээ: 30 844 272 гр.

5. Веладеро, Сан-Хуан, Аргентин. Олборлолтын хэмжээ. 27 130 486 гр.

6. Вааль, Клерксдорп, ӨАБНУ. Олборлолтын хэмжээ: 23 558 447 гр.

7.Вест-витс,     Карлтонвилль, ӨАБНУ. Олборлолтын хэмжээ: 22 452 816 гр.

8.  Лагунас Норте, Сантьяго де Чуко, Перу. Олборлолтын хэмжээ: 21829126 гр.

9. Калгурли, Австрали. Олборлолтын хэмжээ: 21262 136 гр.

10. Боддингтон, Австрали. Олборлолтын хэмжээ: 21006 99  гр

Сэлэнгэ аймгийн Хүдэр суман дахь Төмөртэйн уурхайн төмрийн хүдэр баяжуулах үйлдвэр ашиглалтанд орлоо

Сэлэнгэ аймгийн Хүдэр суман дахь Төмөртэйн уурхайн төмрийн хүдэр баяжуулах үйлдвэрийн нээлт уржигдар болсон юм. Жилдээ гурваас дөрвөн сая тонн хүдэр баяжуулах хүчин чадалтай энэхүү үйлдвэр "Дарханы Төмөрлөгийн Үйлдвэр" ТӨХК-ийн 2010 оноос эхлүүлсэн уул уурхай, металлургийн цогцолбор байгуулах төлөвлөгөөний дагуу хийгдсэн бүтээн байгуулалт юм. Нийт 700 орчим сая ам.долларын өртөг бүхий уг төслийн хөрөнгө оруулагчаар үндэсний "Кью Эс Си" компани шалгаран өнөедрийг хүртэл 100 орчим сая ам.доллар зарцуулчихаад байна. Ирэх таван жилд төслийг бүрэн хэрэгжүүлж дуусгахаар төлөвлөжээ. Саяхныг хүртэл "Алтайн хүдэр"-ээс өөр ийм хэмжээний хүдэр баяжуулах томоохон хүчин чадал бүхий компани байгаагүй юм. Цаашид эцсийн бүтээгдэхүүн болох ган үйлдвэрлэхээр төлөвлөжээ. Тус баяжуулах үйлдвэрийн тоног төхөерөмжийг АНУ-ын "ТRIO" компанид үйлдвэрлэсэн бөгөөд 55-аас дээш хувийн агуулгатай төмрийн хүдрийн баяжмал үйлдвэрлэх юм.
Дархан Сэлэнгийн бүс нутагт нийтдээ 400 сая тонн төмрийн хүдэр агуулагдаж байгаагаас Төмөртэйн хүдрийн орд 229.3 сая тоннын нөөцтэй. Энэхүү орд нь үндсэн гурван хэсгээс бүрдэнэ. Тодруулбал эхний ээлжинд олборлож эхлээд байгаа зүүн хэсгийн баруун орд нь 18 сая тонн хүдрийн нөөцтэй бол ирэх намраас ашиглахаар төлөвлөсөн зүүн хэсгийн зүүн орд нь 120 сая тонн хүдрийн нөөцтэй. Харин үлдсэн баруун хэсгийн орд нь 90 сая гаруй тонн төмрийн хүдрийн нөөцтэй болохыг Монголын эрдэс баялгийн зөвлөлөөс албан ёсоор баталгаажуулжээ. Хоёр дахь ордын олборлолтыг эхлүүлэхээр техник хэрэгсэл, ажиллах хүчээ бүрэн базаажээ. Төлөвлөгеө ёсоор баруун уурхайгаас жилд хоёр сая тонн, зүүн уурхайгаас гурван сая тонн хүдэр олборлох юм. Ингэсэн тохиолдолд тус ордыг 50-60 жил ашиглах юм байна. Энэхүү ордыг "Дарханы Төмөрлөгийн Үйлдвэр" ТӨХК 2008 онд өөрийн эзэмшилд эргүүлэн авч 2011 оноос олборлолтоо эхлүүлсэн түүхтэй.
Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрийн Уул уурхай хариуцсан дэд захирал О.Болор-Эрдэнээс тодруулга авлаа.
-Он гарсаар дэлхийн зах зээл дээрх хүдрийн баяжмалын ханш багагүй уруудлаа. Дээр нь Монголын эдийн засаг, санхүүгийн орчин сайнгүй энэ үед төслийн эхний шат амжилттай хэрэгжиж, хүдрийн баяжмалын үйлдвэр нээлтээ хийхэд багагүй бэрхшээл тулгарсан байх?
-Өнөөдөр нэг тонн хүдэр хамгийн бага буюу 80-90 ам.доллар байна. Эдийн засгийн хямралтай байгаа өнеө үед Оюу толгой, Тавантолгой зэрэг үндэсний томоохон төсөл хөтөлбөрүүд ажилчдаа цомхотгох, цалингаа танах хэлбэрт шилжиж байгаа бол Төмөртэйн уурхайн хувьд боловсон хүчнийг цомхотгох бус орон тоог нь дотооддоо шилжүүлж, шингээх хэлбэрээр ажиллалаа. Энэ сарын 1-нээс ажилчдынхаа цалинг25хувиар нэмэгдүүлсэн. Төлөвлөсөн хөренге оруулалтууд царцах, хугацаанаасаа хойшлох зэрэг хүндрэлүүд гарч байсан ч энэ бэрхшээлийг амжилттай давж бүтээн байгуулалтын ажлаа хугацаанд нь хийж гүйцэтгэлээ. Тухайлбал Ерөө суман дахь дэд станцыг ашиглалтанд оруулж, тэндээсээ Төмөртэйн уурхай руу 50 км урттай 110 кВ-ын агаарын шугам, 16 мВт-ын дэд станц, Төмөртэйн уурхайгаас Хандгайт ертөө хүртэл 34.5 км төмөр замын ажлыг эхлүүллээ. Өнеөдөр ийнхүү уурхайн дэргэд хүдэр баяжуулах үйлдвэрээ нээгээд, анхны хүдрийн баяжмалаа гаргаж байгаадаа таатай байна. Нэг үгээр хэлбэл бид дотоод гадаадын эдийн засаг, зах зээлийн хүндрэлийг бэрхшээл бус боломж талаас нь харж чадсан.
-Хэдийд эхний ээлжийн хүдрийн баяжмал экспортод гарч эхлэх вэ?
-Тээвэрлэлтийн хугацааг яг төдийд өдийд гэж хэлэх боломжгүй. Бид аль болох богино хугацаанд төмрийн баяжмалаа экспортлохыг хичээн ажиллах болно. Төмөртэйн уурхайгаас "Болд Төмөр Ерөө Гол" компанийн Хандгайт өртеө хоорондох 34.5 км төмөр замаа ирэх жил ашиглалтад хүлээлгэн өгнө. Ингэсэн тохиолдолд уурхайгаасаа шууд төмөр замаар тээвэрлэх болно. Тэр болтол Хандгайт хооронд 20 орчим км газарт автомашинаар тээвэрлэнэ.
-Хүдэр олборлох явцад гарах дайвар эрдэс баялгийг давхар олборлох уу?
-Энэ ордод алт, зэс, мөнгө зэрэг эрдэс баялаг маш бага хэмжээгээр агуулагддаг учраас үйлдвэрлэлийн хувьд эдийн засгийн үр ашиггүй. Тиймээс олборлохгүй гэж ойлгож болно.
-Төмөртэйн уурхайн хувьд сум орон нутгийн иргэдийн амьжиргааг дээшлүүлэх, ажлын байраар хангах тал дээр хэр анхаарч ажиллах вэ?
-Нийгмийн хариуцлагаа маш өндөр түвшинд ухамсарлан ажиллаж байгаа. Уурхайд 270 гаруй ажилчин бий. Арван уурхайчин тутмын гурав нь орон нутгийн иргэн. Цаашид энэ тоог өсгөх бодлого барьж ажиллана. Дээр нь баяжуулах үйлдвэртээ ажиллуулахаар нутгийн 25 залууг өөрийн хөрөнгөөр Дархан хотын МСҮТ-д сургаж, мэргэшүүлэн, ажлын байраар хангаж байгаа. Орон нутгийнхаа дэд бүтэц, нийгэм соёлын арга хэмжээнд байнга хөрөнгө оруулалт хийсээр ирсэн. Мөн ашигласан талбайг ойжуулна. Уурхайн олборлолттой зэрэгцээд нөхөн сэргээлтийн ажил давхар хийгдэнэ. Өөрөөр хэлбэл олон арван жилийн дараа нөөц дуусч, уурхайн үйл ажиллагаа зогссон ч энд ухсан нүх, улаан шороо бус битүү ой шугуй л үлдэнэ гэсэн үг.
-Энэхүү төсөл дээр үндэсний хөрөнгө оруулалт,үндэсний бүтээн байгуулалт зарчмыг барьж ажилласан гэж сонссон юм байна?
-Төмөрлөгийн үйлдвэрийн уул уурхайн металлургийн тесөл 700-аад сая ам.долларын өртөгтэй. Энэ бол төмрийн хүдрээс ган метал бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, хуурай соронзон болон нойтон баяжуулалтын үйлдвэр барих зэргийг багтаасан томоохон төсөл. Өнөөдрийн байдлаар 100 орчим тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдчихсэн. Зүүн уурхайг ирэх намраас ашиглаад эхэлбэл 50-иад тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт дахин хийгдэнэ. Хамгийн гол нь "Кью Эс Си" хэмээх үндэсний компани хөрөнгө оруулж байгаагаараа давуу. Концессийн гэрээгээр үйлдвэрээ эзэмшиж байгаа нь хүртэл бас нэгэн давуу тал. Төслийн эхний шатанд Ерөө суман дахь дэд станцыг ашиглалтанд оруулж, тэндээсээ Төмөртэйн уурхай руу 50 км урттай 110 кВ-ын агаарын шугам, 16 мВт-ын дэд станц байгуулж, Төмөртэйн уурхайгаас Хандгайт өртеө хүртэл 34.5 км төмөр замын ажлыг эхлүүллээ. Мөн хуурай соронзон баяжуулах үйлдвэрээ байгууллаа. Харин дараагийн шатанд гангийн үйлдвэр байгуулна. Дарханд удахгүй ашиглалтанд орох нойтон баяжуулах үйлдвэрээс гарах хүдрийн баяжмалаа гангийн үйлдвэрлэлд ашиглана. 2017 он гэхэд дотооддоо ган үйлдвэрлэхээр төлөвлөн ажиллаж байна гэв.

Эх сурвалж :

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ "Өдөрийн сонин"