Арилжааны нүүрсний чанарын удирдлагын талаар БНХАУ-д мөрдөгдөх түр журмын тухай

Хятадын арилжааны нүүрсний чанарыг сайжруулах, нүүрсний үр ашигтай цэвэр хэрэглээг дэмжих, агаарын бохирдлыг бууруулах зорилгоор БНХАУ-ын Үндэсний Хөгжил Шинэтгэлийн Хороо, Байгаль орчныг хамгаалах яам, Худалдааны яам, Гаалийн ерөнхий хороо, Үйлдвэр худалдааны ерөнхий хороо болон Чанарын хяналт, хорио цээрийн ерөнхий хорооны хамтарсан 2014 оны 9-р сарын 3-ны өдрийн 16-р тогтоолоор батлагдсан “Арилжааны нүүрсний чанарын хяналтын талаар мөрдөх түр журам”-ыг 2014 оны 9-р сарын 16-ны өдөр нийтэд зарласан байна. Энэхүү түр журмыг 2015 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө.

Түр журамд арилжааны нүүрс гэж юу вэ гэдгийг тодорхойлоод, нүүрсний уурхайн дотоодын хэрэгцээний нүүрс, нүүрсний булинга, хаягдал нүүрс зэрэг нь энэ тодорхойлолтонд хамаарахгүй бөгөөд хэрвээ уурхайн компани өөрийн дотоодын хэрэглээний нүүрсийг холын зайнд тээвэрлэх тохиолдолд энэхүү түр журмыг дагаж мөрдөхөөр заажээ.

Энэхүү түр журмын шаардлагад нийцээгүй нүүрсний импорт, борлуулалт, холын зайн тээврийг хориглосон байна.

Хятад улсын Нүүрсний салбарын эх сурвалжийн мэдээлснээр Хятадын улсын Үндэсний Хөгжил Шинэтгэлийн Хороо өнгөрсөн оны 12 дугаар сарын дундуур салбарынхны дунд түр журмын талаар санал асуулга явуулж, чанар муутай нүүрс, ялангуяа чанар муутай импортын нүүрсэнд хатуу хязгаарлалт тогтоохоор шийдвэрлэсэн байна.

Түр журамд арилжааны нүүрсний стандартыг нарийн зааж өгчээ. Үүнд: дотоодын хүрэн нүүрсний үнслэг 30%-иас доош, хүхрийн агууламж 1.5%-иас доош, бусад төрлийн нүүрсний үнслэг 40%-иас доош, хүхрийн агууламж 3%-иас доош байхаар заасан. Мөн түүнчилэн нүүрсэнд агуулагдах дараах элементүүдийн агуулгыг нарийн зааж өгсөн байна. Үүнд: мөнгөн ус (Hgd) ≤ 0,6mг/г; мышяк (As d ) ≤ 80mг/г; фосфор(Pd) ≤ 0,15%; хлор (Cld) ≤ 0,3%; фтор(Fd) ≤ 200mг/г гэж тус тус хязгаарыг тогтоожээ.

Хятад улсын дотоодод 600 км-ээс дээш зайд тээвэрлэх нүүрсний илчлэг, үнслэг, хүхрийн агууламжинд хатуу стандарт тавьсан бөгөөд хүрэн нүүрсний үнслэг 20%-иас доош, хүхрийн агууламж 1%-иас доош байхаар заагдсан байна. Түр журмаар Бээжин, Тяньжин, Хөбэй муж, Чанжан, Жүжан орчимд үнслэг 16%, хүхрийн агууламж 1%-иас дээш задгай нүүрс борлуулах, ашиглахыг хоригложээ.

Нүүрсний хэлтэс,

Шатах ашигт малтмалын судалгааны тасаг

Монголын эрдсийн гарц 7 боомт

Монгол улсад хийсэн Хятадын Ерөнхийлөгч Си Жиньпиний айлчлалын үеэр Монголоос нийлүүлэх бараа бүтээгдэхүүнийг Тяньжинаас гадна тус улсын 6 боомтыг ашиглан гуравдагч зах зээлд нийлүүлэх тохиролцоонд хоёр улсын тал хүрсэн.  Тодруулбал, Хятад руу экспортлох нийт бараа бүтээгдэхүүний гуравны нэгтэй тэнцэхүйц хэмжээтэй ачаа таваарыг транзит тээврээр зөөж, Тяньжин, Чинхуандао, Далиан, Дандон, Ингкоу, Жинзоу, Хунхуа зэрэг боомтоор гаргах боломжтой болсон юм. Эдгээр нь Хятадын хойд болон зүүн хойд хэсэгт байрлах далайн боомт юм. Боомтууд тус бүртээ Хятадын томоохон боомтууд болохыг доорх товч мэдээллээс харж болно.

Жинзоугийн боомт нь 1990 онд байгуулагдсан. Лиаонин мужид байрлах тус боомт нь жилдээ 35 сая тонн бараа нэвтрүүлэх хүчин чадалтай. Нэг сая гаруй хавтгай дөрвөлжин метр талбайг хамарсан, хоёр сая тонн бүхий карго ачаа хадгалах том агуулахтай. Газрын тос, химийн бүтээгдэхүүн болон бусад бараа бүтээгдэхүүний ачилт хийдэг байна.

Тяньжиний боомт нь Бээжин хотоос зүүн урагш 170 км-т орших бөгөөд Хятадын хамгийн том боомтод тооцогддог. Энэхүү боомтоор үндсэндээ нүүрс, кокс, эрдсийн хүдэр, газрын тос, ган, бордоо, үр тариа зэрэг бараа бүтээгдэхүүнийг ачиж, хүлээж авдаг байна. Жилдээ 500 сая тонн ачаа эргэлт энэхүү боомтоор дамждаг. Ирэх онд энэ хэмжээг 600 сая тонн болгохоор төлөвлөжээ.

Чинхуандао бол Хэбэй мужид байрладаг. Хятадын хойд нутаг болон зүүн хойд нутгийг холбодог гол суваг гэж үздэг. Жилдээ 220 сая тонн бүтээгдэхүүн нэвтрүүлдэг. Энэ нь нүүрсийг хойноос өмнөд рүү тээвэрлэх гол суваг юм. Энэхүү боомт хамгийн том буюу 2 сая хавтгай дөрвөлжин метр талбайтай бөгөөд 8.5 сая тонн нүүрс хадгалах боломжтой. Энэхүү боомт нь хамгийн хямд үйлчилгээтэй учир дэлхийн эдийн засгийн хямралтай үед ч боомтын ачаа эргэлтийн хэмжээ буурахгүй байгаа ажээ.

Ингкоу нь он удаан жилийн түүхтэй томоохон боомт юм. Гэхдээ Хятадын өөрчлөн байгуулалтаар Лиаонин муждаа төдийгүй улсдаа эхний арван том боомтын тоонд орж чадсан юм. Өнгөрсөн 2005 оны байдлаар нийт ачаа эргэлт 75 сая тоннд хүрчээ. Хүчин чадал одоо бараг 100 сая тоннд хүрчээ. Уг боомтоор эрдэс баялаг, газрын тос, шингэн химийн бүтээгдэхүүнээс гадна үр тариа, автомашин зэргийг тээвэрлэдэг байна.

Дандон боомтын ачаа эргэлт өнгөрсөн оны байдлаар 100 сая тонныг давсан. Лиаонин мужийн Бохай эдийн засгийн бүсэд байрладаг. Сүүлийн гурван жилд уг боомтын удирдлага боомтоо хөгжүүлэхэд зориулж, 1.6 тэрбум доллар зарцуулжээ. Уг боомтоор үр тариа, карго ачаа, бусад бараа болон эрдэс баялгийн бүтээгдэхүүнийг нэвтрүүлдэг байна.

Далиан боомтод газрын тос, шингэрүүлсэн химийн бүтээгдэхүүн, контейнер, автомашин, ерөнхий карго, үр тариа зэргийг ачиж буулгах терминалтай юм. Лиаониний томоохон боомтын нэг Далиан нь дэлхийд эхнээсээ 19-т тооцогддог том боомт юм. Энэхүү боомтын жилийн ачаа эргэлт 100 сая гаруй тонноор хэмжигдэж байна.

Хунхуа боомт нь Хэбэй мужид байрладаг бөгөөд нүүрс, хүдэр, газрын тос болон бусад бараа таваарыг тээвэрлэдэг байна. Өнгөрсөн оны байдлаар нийт бараа эргэлтийн хэмжээ 170 сая тоннд хүрчээ.

Хятад улс боомтуудынхаа хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх талаар ихээхэн анхаарал тавьж буй. Тус улсын Тээврийн яамны мэдээллээр, 2012 оны байдлаар тус улс 100 сая тонноос дээш ачаа тээвэр хүлээн авах, ачих хүчин чадалтай 26 боомттой байжээ. 

Б.Төгс

Хятад улс импортын нүүрсэнд 3-6%-ийн татвар ногдуулна

Хятадын Санхүүгийн яам энэ сарын 15-наас импортын нүүрсэнд 3-6%-ийн татвар ногдуулах болсноо өнөөдөр мэдэгдлээ. Энэ нь тус улсын дотоодын нүүрс олборлогч компаниудаа дэмжих бодлоготой нь холбоотой юм.

Хятад улсын хувьд өнгөрсөн оны 8 дугаар сард хүрэн нүүрсний импортод 3%-ийн татвар ногдуулж эхэлсэн ч одоо нүүрсний бүхий л төрөлд татвар тогтоож байна.

Коксжих нүүрснээс бусад төрлийн нүүрсний татвар 6% байх бол коксжих нүүрс, антрацитад 3%-ийн татвар ногдуулах юм байна. Тус улс 2007 онд цуцалсан нүүрсний импортын татвараа ийнхүү 7 жилийн дараа сэргээлээ. Энэ шийдвэр Австрали, Оросын нийлүүлэгчдэд ихээхэн хүндээр тусна гэж шинжээчид тайлбарлаж байна. Харин Хятад руу нүүрс нийлүүлэлтээр эхнээсээ хоёрт бичигдэх Индонезийн хувьд татвар хэрхэн үйлчлэх нь тодорхойгүй байгаа ажээ. Учир нь АСЕАН-ы улс орнууд өөр хоорондоо нийлүүлэх бараа бүтээгдэхүүнд импортын татвар тавьдаггүй дүрэмтэй юм байна.

Хятадын дотоодын нүүрсний томоохон компаниуд Засгийн газартаа хямд нүүрсний импортыг хориглох тухай жил гаруй шахалт үзүүлсний дараа гарч буй шийдвэр гэж олон улсын хэвлэлүүдээр бичиж тайлбарлажээ.

Энэ жилийн байдлаар Хятадын дотоодын компаниудын 70% нь ашиггүй ажиллаж, талаас илүү нь ажилчдынхаа цалинг хугацаандаа тавьж чадахгүй байсан ажээ. Тус улсын дотоодын нүүрсний үнэ сүүлийн долоон жилийн хугацаан дахь хамгийн доод үнэдээ хүрээд буй юм. Өнгөрсөн сарын сүүлээр Цинхуандао боомт дээр эрчим хүчний нүүрсний үнэ тонн тутам нь 77-79 ам.доллартай байжээ.

Нөгөөтэйгүүр Хятад улс агаарын бохирдлыг бууруулах хүрээнд ирэх оноос эхлэн хүхэр, үнслэг ихтэй нүүрсний импортод хориг тавих шийдвэр гаргаад буй юм. Энэ нь Австралийн нүүрс экспортлогчдод маш хүндээр тусна гэж үзэх шинжээчид буй ч уг шийдвэрийн дагуу нүүрсээ боловсруулаад чанарыг нь сайжруулаад илүү өртөгтэй нүүрс нийлүүлэх сонголт бий. Гэвч Индонезийн хямд нүүрс илүү эрэлттэй болж магадгүй гэж шинжээчид үзэж байна.  

Манай улсын хувьд ихэвчлэн коксжих нүүрс экспортолдог ч 3%-ийн татвар нь компаниудад хангалттай дарамт юм.

Б.Төгс

Экспортод гаргасан ашигт малтмалын бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээлэл

2014 оны 9 дүгээр сарын 10-ны өдөр Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйл, Монгол Улсын Засгийн газрын 2007 оны 88 дугаар тогтоол, 2010 оны 39 дүгээр тогтоол, 2013 оны 131 дүгээр тогтоол, 2014 оны 89, 220 дугаар тогтоолын дагуу уул уурхайн экспортын бүтээгдэхүүний олон улсын зах зээлийн үнийн мэдээллийг нийтэд мэдээлж байна. Экспортод гаргасан ашигт малтмалын бүтээгдэхүүний 2014 оны 9 дүгээр сард зарлагдаж буй олон улсын зах зээлийн үнийг 2014 оны 8 дугаар сарын үнийн дунджыг тогтоох зарчмаар тооцсон болно. (ам.доллар/тн) Цайр 2,328.88 https://www.lme.com/ Зэс 7,000.18 Хар тугалга 2,236.18 Цагаан тугалга 22,283.13 Хөнгөн цагаан 2,029.89 Молибдени 28,635.00 (төгрөг/грамм) Алт 77,481.09 http://www.mongolbank.mn/ Мөнгө 1,010.12 (ам.доллар/тн) Жонш Хайлуур жоншны баяжмал ФФ-97 305.00 http://www.indmin.com Хайлуур жоншны баяжмал ФФ-95 298.71 Хайлуур      жоншны      хүдэр ФК-92 259.76 Хайлуур      жоншны      хүдэр ФК-85 240.00 Хайлуур      жоншны      хүдэр ФК-80 210.00 Хайлуур      жоншны      хүдэр ФК-75 196.88 Төмрийнхүдэр Бүхэллэг /58 хувийн агуулга/ хүдэр 80.38 /www.umetal.com/ Нунтаг /58 хувийн агуулга/ хүдэр 71.62 Гянтболдын хүдэр (65%-ийн агуулга) 17,464.56 www.asianmetal.com Нүүрс Төрөл Ккалл Чанарын үзүүлэлт Үнэ http://en.sxcoal.com/ Боловсруулаагүй нүүрс 4000 хүртэл Хүхэр:S<=1%, дэгдэмхий бодис:V<=27%, үнслэг: A<=23% 20.31 4000- 5500 хүртэл Хүхэр:S<=1.2%, дэгдэмхий бодис:V<=33%, үнслэг: A<=14% 46.86 5500 дээш Хүхэр:S<=1%, дэгдэмхий бодис:V<=33%, үнслэг: A<=23% 55.00 Баяжуулсан нүүрс Баяжуулсан коксжих нүүрс 67.83 Баяжуулсан эрчим хүчний нүүрс 28.81

Шатдаг занарыг ашиглаж, түлш үйлдвэрлэх технологийн ерөнхий тойм

Сүүлийн үед нүүрс, занар хоёр газрын тостой “барьцан”, шингэн түлшний зах зээлд хүч үзэх болж, тэр нь ч ихээхэн амжилтад хүрч буй нь   гайхмаар явдал биш юм. Үүсэл түүхийн хувьд аваад үзэхэд энэ гурван “эрдэнэ” мөн чанарын хувьд тун адил төстэй нь хэнд ч тодорхой. Бүгдээрээ   адилхан галав юүлэх үеэс амьтан, ургамлын масс газрын гүнд он удаан жил ялзарч, урвалд орж задарсны үр дүн билээ.Тэгэхээр газрын тосноос шингэн түлш гаргаж болж байгаа юм чинь, нүүрс, занараас тийм түлш гаргах боломжтой нь тун баараггүй, логиктой гэсэн бодол хэнбугайн ч толгойд бууна. 

Үнэхээр ч нүүрс, занараас түлш шатахуун үйлдвэрлэн, хэрэглээнд нэвтрүүлсэн нь харин ч илүү эко түлш болж буй давуу тал нь өнөөдөр нүүрс, занарын технологийн гол PR болж байна. 
Гэхдээ чухам яаж, ямар технологиор шатдаг занарыг түлш болгоно гэж? Тэгээд тэр нь байгаль орчинд аюулгүй байж чадах болов уу? Эдгээр асуулт эхний ээлжинд бидэнд илүү сонин.

Бид одоо нүүрсийг хийжүүлэх, шингэрүүлэх технологийг харьцангуй сайн мэдэх болсон. Эхлээд эрчим хүчний нүүрсээ хийжүүлээд, дараа нь шингэрүүлэх горим бүхий олон үйлдвэрээс бүрдсэн цогцолборын тун ч нарийн төвөгтэй технологи бий. Тэгвэл энэхүү технологийн горим занарыг түлш болгон хувиргахад мөн адил ашиглагддаг ажээ. Гэхдээ занарынх зарим талаараа арай   нарийн   гэж хэлж болно. 

Занарын нөөцийг ашиглаж болох эсэхийг тухайн нөөцийн керогений агуулгыг тогтоох ажлаар эхэлдэг. Дээр дурдсанчлан занарт агуулагдах органик нэгдэл буюу керогений агуулгын хэмжээнээс хамааран тухайн нөөцийг ашиглах нь эдийн засгийн хувьд үр ашигтай байж чадаж гэмээнэ их ажил өрнөх суурь болно. Дараа  нь занарыг ил аргаар олборлох уу, эсвэл түүнийг гүнд нь далд боловсруулан ашиглах уу гэдгийг шийддэг. 

Хэрэв занарыг ил аргаар олборловол түүнийг буталж шигшээд боловсруулах үйлдвэрт пиролиз буюу халуун задралд оруулна. Халуун задралд занарыг оруулахад зүгээр   нэг том зуух бус хэдэн арван метр үргэлжилсэн маш урт хоолой хэлбэрийн зуух шаардлагатай. Занарыг шатах хий ашиглан халуун задралд оруулна. Ингээд түүнээс давирхай (занарын тос) буюу нүүрсустөрөгчийн хий, ус, шатах хий гаргаж авдаг. Мөн үнс буюу хагас кокс хэмээх үлдэгдэл үүснэ. Улмаар давирхайг дахиж боловсруулан шатахуун үйлдвэрлэх гол түүхий эд болох нийлэг хий (syngas) үйлдвэрлэх үйлдвэрт дамжуулан өгнө. Нийлэг хийг дараагийн үйлдвэрт оруулан автобензин, дизель түлш, мазут үйлдвэрлэнэ. 

Ил аргаар олборлолгүйгээр шатдаг занарыг гүнд боловсруулах арга нь дээрхээс илүү нарийн технологи шаардана. Учир нь газрын гүнд буй занарын нөөц хүртэл өрөм тавьж пиролизын үүрэг бүхий халаах төхөөрөмжүүдийг тодорхой байршлуудад тавина. Ийнхүү халаах төхөөрөмжөөр керогенийг халуун задралд оруулан давирхай гаргах үйл явцыг түргэтгэнэ. Тэндээс гарсан давирхайг дээш дамжуулах цооногоор соруулж авна. Энэ үйл явцыг in-situ conversion process (далд боловсруулах) арга гэж нэрийднэ. Ингээд газрын гүнд пиролизоор гарган авсан давирхайгаа боловсруулах цогцолбор үйлдвэрт нийлүүлэн түлш болгох үйл явц өрнөнө. 

Газрын гүнд буюу занарыг in-situ аргаар ашиглахад технологийн битүү горимыг нарийн чанд мөрдөж чадвал байгаль орчинд үзүүлэх хохирлыг маш бага, арилгаж болох түвшинд барих боломжтой ажээ. Хэрэвзээ газрын гүнд боловсруулалт хийх үед керогенийг халаан задралд оруулах явцад үүсдэг усны уур, давирхай, шатах хийг чулуулгийн аль нэг ан цаваар алдах аваас энэ нь байгаль орчинд хөнөөл учруулах юм. Гэвч орчин үеийн технологи битүү горимыг нарийн чанд сахиж чаддаг төдийгүй технологийн тоног төхөөрөмжийн иж бүрдэл, эвслийн зохицуулалт нарийвчлал сайтай болсон юм. Энэ төрлийн технологийг байгальд хоргүй байх боломжтой гэж АНУ 2006 онд батламжилжээ.



Занарын тухай маргаан...


Дэлхийд шатдаг занарын үндсэн гурван төрөл буйг тогтоосон байдаг. Үүнд битумт занар, пиробитумт занар, завсрын үеийн занар орно. Эдгээрээс тос, хий гаргаж авах технологи нь харилцан адилгүй юм. Манай оронд тогтоогоод буй шатдаг занарыг олон улсад oil shale гэж дуудна. 

Харин үүнээс гарал үүслийн хувьд өөр shale oil гэж олон улсад нэрлэдэг занар нь дээр дурдсан битумт занар ажээ. Энэ төрөлд АНУ-ын Калифорнийн Monterey, Хойд Дакотагийн Bakken Shale, Техасын Eagle Ford зэрэг хэсгийн ордуудын занар хамаарна. Дэлхийд битумт занарын нөөц тун ч арвин бий. Shale oil буюу битумт занарт тодорхой хэмжээний нефть, мөн хий агуулагдана. Гэхдээ энэхүү уламжлалт бус газрын тос, хий хоёрыг олборлоход шуудхан л өрөмдлөг хийгээд цооногоор дээш “соруулах” боломжгүй юм. Ийм төрлийн занарт агуулагдах тос, хийг гарган авахад пиролизын аргаас огт өөр арга техник ашигладаг байна. Битумт занарын давхарга ихэвчлэн газрын гадаргаас доош хоёр км орчим, түүнээс ч илүү гүнд оршино. Тиймээс эхлээд босоо өрөмдлөг хийгээд занарын судлыг дагуулан хөндлөн өрөмдлөг хийж, улмаар чулуун давхаргад агуулагдах тос, хийг олборлоход hydraulic fracturing буюу ус, химийн бодисын холимгийг цооногоор дамжуулан өндөр даралтаар шахах аргыг хэрэглэдэг ажээ. Үүнийг хөндлөн өрөмдлөг болон гидро задралын аргаар олборлох гэнэ. Хэвтээ цооногоор даралт бүхий ус, элс болон химийн бодис шахах бөгөөд гидро задрал нь судал хоорондын ханыг өргөтгөж газрын тос болон хийг олон босоо цоног өрөмдөхгүйгээр шахаж гарган авна. Хэвтээ өрөмдлөг хийснээр тос болон байгалийн хийн гарц, хэмжээг эрс нэмэгдүүлэх төдийгүй газрын гадарга дээр олон өрөм тавихгүй зэрэг давуу талтай байдаг аж. 

Тойм байдлаар тайлбарлахад ийм ч гэлээ, үүнд маш чамбай судалгаа бүхий, нарийн төвөгтэй үйл ажиллагаа шаардагдах нь дамжиггүй юм. АНУ-д анх 1940-өөд оноос эхлэн эдүгээ нэг сая орчим цооног өрөмдөн дээрх аргаар занарыг боловсруулан газрын тос, хий гарган авч буй ажээ. Яг одоогийн байдлаар АНУ-д fracturing-ийн аргаар олборлолт хийж буй 34 мянган ширхэг занарын цооног бий. Нэг цооногоос олборлолт хийхэд дунджаар 4.5 сая галлон (1 галлон=~3.78 литр) ус ашигладаг байна. Тэдгээр цооногт нэг бүрт нь дунджаар 40 мянган галлон химийн нэгдэл ашигладаг байх юм. 

АНУ-д энэ аргаар занараас тос, хий олборлоход хэрэглэдэг химийн бодисын жагсаалтад 600 гаруй бодис ордог байна. Жирийн цооногт дунджаар 10 гаруй химийн бодис оролцдог ч, нөөцийн чанараас хамааран химийн нэмэлт бодисыг харилцан адилгүй байдлаар устай хольж ашигладаг.  Гэхдээ үүний зарим нь ихээхэн хортой бодис байдаг аж. Тухайлбал эдгээрт хар тугалга, формалдегид,  хүнцэл, цууны хүчил, хүхрийн хүчил, метанол, гидрохлорын хүчил, этилен гликол зэрэг маш олон тооны хортой химийн бодис орно. Түүнчлэн цооног бүрт арай өөр арга технологи ашиглах шаардлага гардаг. Иймд энэ салбарынхан үргэлж шинэ зүйлтэй тулгарч хөгжсөөр байна. Гэхдээ занар олборлогчид технологио улам сайжруулж, байгаль орчинд хоргүй болгох чиглэлд хөгжүүлж буй хэмээн мэдээлж буй ч байгаль орчны хөдөлгөөнийхөн тэдний энэ аргыг огтхон ч сайшаадаггүй.

Хэдийгээр АНУ-д занарыг боловсруулах энэ төрлийн (fracturing) технологи нь улам бүр хөгжсөөр байгаа тухай салбарын мэргэжилтнүүд нь ярьж буй ч уг технологи нь эхнээсээ ард иргэд, байгаль орчны төрийн бус байгууллага, тэр ч бүү хэл АНУ-ын Байгаль хамгаалах агентлагийн (EPA) “гүний усны бохирдол дээрх аргын олборлолттой холбоотой байж болзошгүй” гэсэн дүгнэлт бүхий судалгааны тайлантай тулгарч эхлээд байна. Хэргийн учир нь занарыг газрын гүнд боловсруулан тос, хий гарган авах явцад асар их хэмжээний бохирдол үлдэж, тэр нь тодорхой хэмжээгээр нэвчиж, гүний усыг бохирдуулж болзошгүйг тэд тэмдэглэжээ. 

Занарын ордын цооног бузгай гүнзгий буюу хоёроос гурван мянган метр гүн байх агаад түүгээр дамжуулан химийн хорт нэгдэл бүхий усыг шахдаг. Сонсоход амархан ч, энэ явцад асар их хорт шингэн тухайн цооногоор газрын гүнд үлдэж, гүний усыг бохирдуулах аюултай байдаг ажээ. Компаниуд тухайн цооногт ашигласан шингэнийг цэвэршүүлэн эргүүлэн ашиглахаар соруулж авдаг төдийгүй хөрс, гүний усыг бохирдуулахгүй байхуйц ган хоолой болон цементэн ханаар хаалт тавьдгаас гадна геологийн зузаан үе давхарга нь гидро задралд ашигладаг шингэний бохирдлоос найдвартай хамгаалж буй гэж тайлбарладаг. Гэвч АНУ-ын Байгаль хамгаалах агентлагийн үзэж буйгаар геологийн үе давхаргууд нь хорт бодисыг гүний усанд нэвчихгүй байх баталгаа болохгүйг тэмдэглэжээ. Нэг цооногт хэрэглэх ус, химийн холимог бүхий шингэний бараг тал хувь нь цооногтоо үлдэж, үлдсэн хувийг дахин боловсруулж ашигладаг болохыг тус улсын байгаль орчны зарим шинжээч онцолж буй юм. Газрын гүнд үлдсэн шингэн гүний усыг бохирдуулахаас гадна тухайн цооног орчмынхоо агаарыг ч бохирдуулах аюултай байдаг. Гүний ус, орчны агаар бохирдсон гэсэн иргэд, байгууллагын гомдол санал АНУ-д 1000 гаруй бүртгэгджээ. 

АНУ-ын Техас, Виржиниа, Калифорни болон бусад хэд хэдэн мужид яг энэ аргаар занарын олборлолтыг эрчимтэй хийж байна. Энэ арга бол занарын нөөцийн хувьд ч тэр, олборлолтын технологийн хувьд ч тэр Монголд хамааралгүй болохыг энд тэмдэглэе. Монголд shale oil буюу битумт занарын нөөцийн судалгаа огт хийгдээгүй байгаа юм. Харин Монголд байдаг занар нь шинжлэх ухааны нэр томъёогоор пиробитумт шатдаг занарын төрөлд хамаарах юм. 

Монголын шатдаг занарыг олборлоход их хэмжээний өрөмдлөг шаардлагагүй, hydraulic fracturing-ийн аргыг огтхон ч хэрэглэхгүй болохыг энэ салбарт мэргэшсэн доктор, профессор С.Батхуяг, Г.Ёндонгомбо нар урьд нь манай сэтгүүлд нийтлүүлсэн өгүүлэлдээ тодорхой дурдаж  байсан. 



Занарын технологийг Монголын хөрсөнд буулгахад урт хугацаа орно

Ерөнхийдөө занарын хувьд найрлагаасаа хамаараад харилцан адилгүй технологи шаардагддаг бөгөөд шатдаг занарыг пиролизын аргаар ашиглахад ус ашиглахгүйн зэрэгцээ, байгальд харьцангуй хохирол багатай байдаг. Одоогийн байдлаар Уул уурхайн яамны хүсэлтээр Монголын занарын холбоо АНУ-ын судлаачидтай хамтран энэхүү нөөцийг байгаль орчинд хоргүйгээр, мөн эдийн засгийн үр ашигтай байдлаар ашиглах боломжийг судалж байна. Үнэхээр ч энэ салбарыг хөгжүүлэхийн тулд эхлээд хууль эрх зүйн орчноо боловсронгуй болгох ёстой нь дамжиггүй юм. 

Саяхан батлагдсан Газрын тосны тухай хуульд уламжлалт бус эрчим хүчний эх үүсвэр буюу занарыг ашиглах тухайд тодорхой зохицуулалт оруулж өгсөн. Одоо үүнийг дагасан дүрэм журмыг олон талаас нь судалж байж гаргах нь зүйн хэрэг. Ингэснээр манай занарын төслүүдэд томоохон хөрөнгө оруулалт орж ирэх боломжтой болох юм. Мэдээж энэ салбарт боловсон хүчнээ бэлтгэх нь маш чухлыг Салбарын яам, Занарын холбооны төлөөлөл мэдэгдэж буй. Нөгөөтэйгүүр занарыг олборлож ашиглах ажил яг өнөөдөр шууд хэрэгжчихгүй. Энэ бол урт хугацааны судалгаа шинжилгээн дээр    тулгуурлаж эхлэх төсөл юм. Манайд занарыг олборлож ашиглах хүртэл  цөөнгүй жилийн ажил байна. АНУ-д ч занарыг ашиглах хууль эрх зүйн зохицуулалт, технологийн тал дээр тус улсын ард иргэдийн төлөөлөл, зарим ТББ хангалттай боловсронгуй бус байгааг шүүмжилдэг. 

Манай улс занарыг ашиглахдаа өнөө үед дэлхийн олон оронд ашиглаж буй занарын шатахууны хамгийн орчин үеийн үйлдвэр, түүний технологи, тоног төхөөрөмжийн иж бүрдлийг сонгон авч чадсанаар байгаль  орчинд хоргүй, нийгэм, эдийн засагт үр ашигтай   үйлдвэрлэлтэй болох боломжтой.