Эрдэс
Эрдэс нь дэлхийн царцдаст, төрөл бүрийн геологийн процессийн үр дүнд үүсдэг, тодорхой химийн найрлагатай, тодорхой эрэмбэлэгдсэн оронт торны бүтэцтэй, байгалийн хатуу биетийг хэлнэ. Эрдэсийг судалдаг шинжлэх ухааны салбарыг Эрдэс судлал (Минералоги) гэнэ. Одоогийн байдлаар 4,400 гаруй эрдэс нээгдээд байгаа бөгөөд эдгээрийн 150 нь өргөн, 50 нь харьцангуй өргөн тархалттай, бусад нь ховор болон маш ховор тохиолдоно.
Эрдсийн химийн томьёо:
Эрдсийн химийн найрлагыг тодорхой томъёогоор илрэхийлнэ. Эрдэс галитын томъёо NaCI бөгөөд энд натри ба хлорын ион ижил тоотой оролцоно. Эрдэс Mg(OH) 2 гэсэн томъёотой , энд магнийн нэг катионд гидроксилын хоёр анион оногдоно. Эндээс бид эрдсийн найрлаганд тодорхой атомууд эсвэл атом болон бүлэг атомууд хооронд тогтвортой тоон харьцаа байгааг ажиглалаа. Харин химийн шинжилгээгээр эрдэс дэх элементийн тоо хэмжээг харуулхаас биш харин тэд хоорондоо яаж холбогдож харьцаж байгааг харуулж чадахгүй .
Зэсийн эрдэс
|
Эрдэс
|
Томъёо
|
Зэсийн агуулга %
|
Нягт г/см3
|
Хатуулаг
|
|
Анхдагч сульфид
Халькопирит
Хоёрдогч сульфид
Халькозин
Ковеллин
Борнит
Гандмал хүдэр
Тетраэдрит
Теннантит
Оксид
Куприт
Тенорит
Карбонат
Малахит
Азурит
Силикат
Хризоколла
Сульфат
Халькантит
Брошантит
|
CuFeS2
Cu2S
CuS
Cu5FeS4
Cu12Sb4S12
Cu12As4S12
Cu2O
CuO
Cu2(Co3)(OH)2
Cu3(Co3)2(OH)2
CuSiO3
 nH2O
CuSO4
5H2O
Cu4(SO4)(OH)6
|
34.6
79.9
64.5
63.3
45-57
45-57
88.8
79.9
57.4
55.3
<45
25.4
34.8
|
4.1-4.2
5.5-5.8
4.6-4.7
4.5-5.3
4.4-5.1
4.4-5.1
5.8-6.2
5.8-6.4
3.9-4.1
3.7-3.9
2.0-2.3
2.2-2.3
3.8-3.9
|
3-4
2.5-3
1.5-2
3
3-4
3.5
3.5-4
3.5-4
3.5-4
3.5-4
2-4
2.5
3.5-4
|
Цайрын үндсэн эрдэс
|
Эрдэс
|
Томъёо
|
Цайрын агуулга, %
|
Нягт, г/см3
|
Хатуулаг (МООС-аар)
|
|
Сфалерит
|
ZnS
|
67.1
|
3.5-4.2
|
3-4
|
|
Смитсонит
|
ZnCO3
|
59.5
|
4.1-4.5
|
4.5-5.0
|
|
Каламин (гемиморфит)
|
2ZnO*SiO2*H2O
|
53
|
3.4-3.5
|
4-5
|
|
Цинкит
|
ZnO
|
80.3
|
5.6-5.7
|
4
|
|
Виллемит
|
2ZnO*SiO2
|
59.1
|
4.1
|
5-6
|
|
Франклинит
|
(Zn,
Mn)O*Fe2O3
|
~13.9
|
5-5.2
|
6
|
Молибдений эрдэс
Молибден ховор металлын бүлэгт хамаарна. Дэлхийн цардаст бага тархалттай. Анхдагч хүдрийн ордод молибденит, исэлдэлтийн бүсэд повеллит зэрэг нь молибдений эх үүсвэр болно. Хүдэрт молибдений 20 орчим эрдэс бий боловч үйлдвэрлэлийн ач холбогдолтой нь молибденит, повеллит, ферримолибдит (молибдат), вульфенит зэрэг болно. Дэлхийн нийт молибдений 98% -ийг молибденитаас гарган авч байна.
Молибдений үндсэн эрдсийн үзүүлэлт
|
Эрдэс
|
Томъёо
|
Молибдений агуулга, %
|
Нягт г/см3
|
Хатуулаг
|
|
Молибденит
|
MoS2
|
59,94
|
4,7
|
1,3
|
|
Повеллит
|
CaMoO4
|
48,2
|
4,5
|
3,5
|
|
Ферримолибдит
(молибдит)
|
3MoO3
Fe2O37H2O |
39,7
|
4,5
|
1,5
|
|
Вульфенит
|
PbMoO4
|
26
|
6,8
|
3
|
Вольфрамын үндсэн эрдэс
|
Эрдэс
|
Томъёо
|
WO3-ийн агуулга %
|
Нягт г/см3
|
Хатуулаг
|
|
Вольфрамит
|
(Fe,Mn)WO4
|
76,5
|
6,7-7,5
|
4,5-5,5
|
|
Гюбнерит
|
MnWO4
|
76,6
|
7,1
|
5
|
|
Ферберит
|
FeWO4
|
76,3
|
7,5
|
5
|
|
Шеелит
|
CaWO4
|
80,6
|
5,8-6,2
|
4,5-5
|
Хар тугалганы эрдэс
Хар тугалга агуулсан 114 эрдэс бий боловч тэдгээрээс цөөхөн нь үйлдвэрлэлийн ач холбогдолтой.
Хар тугалганы үндсэн эрдэс
1.16-р хүснэгт
|
Эрдэс
|
Томъёо
|
Хар тугалганы агуулга %
|
Нягт г/см3
|
Хатуулаг
|
|
Галенит
|
PbS
|
86,6
|
7,4-7,6
|
2,0-3,0
|
|
Церуссит
|
PbCO3
|
77,5
|
6,4-6,6
|
2,5-3,0
|
|
Англезит
|
PbSO4
|
68,3
|
6,1-6,4
|
2,5-3,0
|
|
Вульфенит
|
PbMoO4
|
55,8
|
6,3-7,0
|
3,0
|
|
Пироморфит
|
Pb5(PO4)3Cl
|
76,1
|
6,7-7,1
|
3,5-4,0
|
Цагаан тугалганы эрдэс
Цагаан тугалганы 90 гаруй эрдэс бий. Үйлдвэрлэлийн ач холбогдолтой эрдсийн 85%-ийг касситерит (78% Sn) ба станнин (22-28% Sn) эзэлнэ.
Цагаан тугалганы үндсэн эрдсийн үзүүлэлт
|
Эрдэс
|
Томъёо
|
Агуулга %
|
Нягт г/см3
|
Хатуулаг
|
|
Касситерит
|
SnO2
|
78,76
|
7,0
|
6-7
|
|
Станнан
|
Cu2(Fe,Zn)SnS4
|
22-28
|
4,3-4,5
|
3-4
|
Алтны эрдэс ба хүдэр
Алт нь шижирмэг байдлаар ихэвчлэн
тохиолдоно. Электрум купроаурид, висьмутоаурид, родит, ирааурид, платинатай алт
зэрэг Ag, Cu, Bi, Rh, Ir, Pt тай хатуу уусмал үүсгэн орших нь бий. AuTe2(калаверит) AuTe3(монтбрейит)
зэрэг теллурид бий. Алт, мөнгөний сульфид болох утенбогардит (Ag3AuS2)
тохиолддог. Алт агуулагч зарим теллурид ба сульфид байна. Мөн алт агуулсан Cu, Ni, Pb, Zn, Ag, Fe, Mn-ийн хүдрүүд байх
ба эдгээрээс алтыг дагалдагч элемент хэлбэрээр гаргаж авна. Алтны 30 гаруй
эрдэс тогтоогдсон. Үйлдвэрлэлийн ач холбогдолтойд шижирмэг алтнаас гадна
кюстелит (Au 10-20%), калаверит AuFe2(Au 40-43%), креннерит
(Au,Ag)Te4, (Au 25-27%), петцит Ag3AuTe2, (Au
25%) зэрэг теллурид эрдсүүд бий. Хоёрдугаар зэргийн купроаурид AuCu2, родит Au,Rh, порпецит
Au,Pb, ауростибит AuSb2, мальдонит Au2Bi алтны сульфид
болох ютенбогардеит Ag3AuS2 ба бусад нь ихээхэн ховор
байдаг. Алтны хүдрийн дагалдагч элементүүд Ag, Cu, Pb, Zn, Bi, As, Sb, Te, Hg,
W, Sn, Co, Ni.
Шороон ордын алт
|
Хольц
|
Нягт г/см3
|
Ширхэг
|
Хатуулаг
|
|
Cu(зэст алт)<20%
Bi(висмутэт алт)<4%
Ag<43%
|
19,7-15,5
(хольцоос хамаарна)
|
Хэт нунтаг(тоосонцор) 1-5мкм
Тоосорхог
5-50мкм
Жижиг 0,05-2мм
Том >2мм
|
2.5
|
Тайлбар:
§
5 грамаас хүндийг
шижир алт гэнэ.
§
Шороон ордын алтыг
шижирмэг алт гэнэ.
§ Алтны шороон ордын хүнд эрдсийн хольц нь касситерит, вольфрамит,
шеелит, ильменит, колумбит анар, рутил, сфен, молор, циркон байна.
Мөнгөний үндсэн эрдсийн үзүүлэлт
Мөнгөний 50 гаруй эрдэс байхаас 15-20 нь үйлдвэрлэлийн ач холбогдолтой.
|
Эрдэс
|
Томъёо
|
Мөнгөний агуулга %
|
Нягт г/см3
|
Хатуулаг
|
|
Байгалийн мөнгө түүний төрөл электрум ба кюстелит
|
Ag
|
<99
|
10,5
|
2-25
|
|
Аргентит (Акантит)
|
Ag2S
|
87
|
7,3±1,0
|
2-2,5
|
|
Прустит
|
Ag3AsS3
|
65,42
|
5,6
|
2-2,5
|
|
Пираргирит
|
Ag3SbS3
|
59,76
|
5,8
|
2-2,5
|
|
Стефанит
|
Ag5SbS4
|
|
6,3
|
2-2,5
|
|
Полибазит
|
(Ag,Cu)16Sb2S11
|
|
6,3
|
2-3
|
|
Фрейбергит
|
(Ag,Cu)12Sb4S13
|
26
|
|
|
|
Аргентоярозит
|
AgFe3(SO4)2(OH)6
|
|
3,65
|
|
|
Дискразит
|
Ag3Sb
|
|
|
|
|
Гессит
|
Ag2Te
|
|
|
|
|
Агвиларит
|
Ag4Se5
|
|
7,59
|
2,5
|
|
Кераргирит
|
AgCl
|
|
5,5-5,6
|
2,5
|
|
Полиаргирит
|
Ag24Sb2S15
|
|
6,97
|
2,5
|
Ураны эрдэс
Уран агуулагч 100 гаруй эрдэс бий. Тэдгээрээс уранинит, настуран, ураны хөө, ураны гялтан, торбернит зэрэг нь чухал ач холбогдолтой. Мөн ураны титанит, силикат, танталониобат, фосфат, ванадат болон бусад уран агуулагч эрдсүүд тодорхой үүрэгтэй.
Ураны үндсэн эрдсийн үзүүлэлт
|
Эрдэс
|
Томъёо
|
Ураны агуулга %
|
Нягт г/см3
|
Хатуулаг
|
|
Уранинит
|
UO2+x (0<x<1)
|
<86.86
|
8,0-10,
|
6-7
|
|
Настуран
|
 O2+x (x≤0.38)áóþó [UO2+UO3] |
UO2 áà UO3-èéí àãóóëãà 25-60% áà
20-55% áàéíà.
|
4,5-9,0
|
4-6
|
|
Ураны гялтан
|
A(UO2)2[PO4A5O4]
 nH2O (талстлаг химийн боржинлог отенитийн фосфат, арсенат) A(UO2)3(PO4)2(OH)2 10H2O (òàëñòëàã õèìèéí
áîðæèíëîã ôîñôóðàíèëèòèéí ôîñôàò, àðñåíàò) |
|
3,02-6,89
|
2-3
|
|
Уранофан
|
Ca[UO2(SiO3OH)]2
5H2O |
|
3,81-4,08
|
2-3,5
|
|
Торбернит
|
Cu(UO2)2(PO4)2
12H2O |
UO3-ийн агуулга 57%
|
3,26-3,6
|
2-2,5
|
Төмрийн эрдэс
Төмөр агуулагч 300 гаруй эрдсээс зонхилох хэрэглээг хангаж буй 10 орчим эрдэс байна.
Төмрийн үндсэн эрдсийн үзүүлэлт
|
Эрдэс
|
Томъёо
|
Төмрийн агуулга %
|
Нягт г/см3
|
Соронзон чанар
|
Хатуулаг
|
|
Гематит (улаан гүр)
|
Fe2O3
|
70
|
4,3-5,2
|
|
6,0-6,5
|
|
Магнетит (соронзон гур)
|
Fe2O4
|
72,4
|
5,2
|
Хүчтэй соронз
|
5,5-6
|
|
Мартит
|
Гематитийн нэгэн төрөл
|
|
|
|
|
|
Гётит (хүрэн гур)
|
FeOOH
|
62,9
|
4,2±1,1
|
|
5,0-5,5
|
|
Лепидокрокит
|
FeO(OH)
|
62,9
|
3,84-4,10
|
|
|
|
Лимонит
|
Төмрийн гидрооксидууд ба SiO2-ын холимог
|
40-62
|
|
|
|
|
Сидерит
|
FeCO3
|
48,2
|
3,96
|
|
4
|
|
Ильменит
|
FeTiO3
|
36,8
|
4,8
|
|
5-6
|
|
Шамозит
|
(Fe2+Fe3+)3[AlSi3O10]
(OH)2(Fe,Mg)3(O,OH)6 |
34-42% FeO
|
3,2±0,2
|
|
2,5-3,0
|
|
Вивианит
|
Fe3(PO4)28H2O
|
43% FeO
|
2,7
|
|
1,5-2,0
|
|
Скородит
|
Fe(AsO4)
2H2O |
34,6 Fe2O3
|
3,3
|
|
3,5-4
|
|
Ярозит
|
KFe3(SO4)2(OH)6
|
47,5 Fe2O3
|
2,9-3,25
|
|
3,0-3,5
|
No comments:
Post a Comment