МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ
2012 оны 05 сарын 22
өдөр
ИННОВАЦИЙН ТУХАЙ
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ
Нийтлэг үндэслэл
1
дүгээр зүйл.Хуулийн зорилт
1.1.Энэ хуулийн зорилт нь инновацийн үйл
ажиллагааны зарчим, удирдлага, зохион байгуулалт, санхүүжилт, төрийн дэмжлэг,
оюуны өмчийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулан эзэмших, ашиглах, эрх зүйн үндсийг
тогтоохтой холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.
2
дугаар зүйл.Инновацийн тухай хууль тогтоомж
2.1.Инновацийн тухай хууль тогтоомж нь Монгол
Улсын Үндсэн хууль[1], Шинжлэх ухаан, технологийн тухай[2],
Дээд боловсролын тухай[3], Компанийн тухай[4],
Патентын тухай[5], Үйлдвэрлэл, технологийн паркийн эрх зүйн
байдлын тухай[6], Хөрөнгийн үнэлгээний тухай хууль[7],
энэ хууль болон эдгээртэй нийцүүлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас
бүрдэнэ.
2.2.Монгол Улсын олон улсын гэрээнд энэ
хуульд зааснаас өөрөөр заасан бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мөрдөнө.
3
дугаар зүйл.Хуулийн нэр томьёоны тодорхойлолт
3.1.Энэ хуульд хэрэглэсэн дараах нэр томьёог
дор дурдсан утгаар ойлгоно:
3.1.1.“инноваци” гэж шинэ мэдлэгийг баялаг
болгон хувиргах цогц үйл явцыг;
3.1.2.“шинэ мэдлэг” гэж шинжлэх ухаан,
технологийн үйл ажиллагааны үр дүнд бий болсон эдийн засаг, нийгмийн асуудлыг
шийдвэрлэх зорилгоор ашиглаж болохуйц, эрхийн хамгаалалт хийгдсэн оюуны
бүтээлийг;
3.1.3.“инновацийн үйл ажиллагаа” гэж шинэ
санаа, шинэ мэдлэгийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах замаар өрсөлдөх чадвартай
бүтээгдэхүүн, технологи, ажил, үйлчилгээг бий болгож зах зээлд нийлүүлэхэд
чиглэсэн арга хэмжээг;
3.1.4.“инновацийн бүтээгдэхүүн” гэж энэ
хуулиар тогтоосон шаардлага, нөхцөлийг хангасан, зах зээл дээрх ижил төстэй
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнээс техник, эдийн засгийн үзүүлэлт, шинжлэх ухааны
багтаамж, нэмүү өртөг бий болгох болон өрсөлдөх чадвараар илүү инновацийн үйл
ажиллагааны үр дүнг;
3.1.5.“үндэсний инновацийн тогтолцоо” гэж
инновацийн үйл ажиллагаанд оролцогч өмчийн бүх хэлбэрийн байгууллага,
тэдгээрийн харилцааны хэм хэмжээний цогцыг;
3.1.6.“инновацийн төсөл” гэж санхүүжилтийн
шаардлага, зохион байгуулалтын нөхцөлд нийцүүлэн инновацийн бүтээгдэхүүнийг
үйлдвэрлэх, зах зээлд нийлүүлэх цогц үйл ажиллагааг тодорхой цаг хугацаанд
хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн баримт бичгийг;
3.1.7.“инновацийн грант” гэж иргэн, хуулийн
этгээд, гадаадын болон олон улсын байгууллага урьдчилан нөхцөл, болзол тавьсны
үндсэн дээр инновацийн тодорхой төсөлд буцалтгүй олгож байгаа мөнгөн болон
бусад хөрөнгийг;
3.1.8.“гарааны компани” гэж инновацийн
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх зорилгоор үүсгэн байгуулагдсан, зах зээлд бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээгээ нийлүүлж эхлээгүй байгаа компанийг;
3.1.9.“технологийн туршилт, зүгшрүүлэлт” гэж
лабораторийн түвшинд боловсруулсан технологи, бүтээгдэхүүний загварыг үйлдвэрлэлийн
нөхцөлд турших, боловсронгуй болгох, технологийн баримтжуулалт хийх үйл
ажиллагааг;
3.1.10.“роялти” гэж оюуны өмчийг лицензийн
гэрээгээр ашиглан олсон ашгаас лиценз түрээслүүлэгчид ногдох хувь хэмжээг;
3.1.11.“хөрөнгө оруулалтын компани” гэж
инновацийн үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхэд чиглэгдсэн, энэ хуульд заасан үйл
ажиллагаа эрхлэх зорилгоор Иргэний хуульд[8] заасны дагуу
байгуулагдсан хуулийн этгээдийг;
3.1.12.“менежментийн гэрээ” гэж энэ хуулиар
тогтоосон шаардлагад нийцүүлэн хөрөнгө оруулалтын компанийн активыг удирдах
талаар уг хөрөнгө оруулалтын компанийн удирдлага менежментийн компанитай
байгуулсан гэрээг;
3.1.13.“менежментийн компани” гэж хөрөнгө
оруулалтын компанитай байгуулсан энэ хуулийн 3.1.12-т заасан гэрээний үндсэн
дээр уг хөрөнгө оруулалтын компанийн активын удирдлагыг хэрэгжүүлж байгаа
тусгай зөвшөөрөл бүхий компанийг;
3.1.14.“шинжлэх ухааны парк” /цаашид “парк”
гэх/ гэж өндөр технологи, инновацийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх
зорилгоор энэ хуулиар тогтоосон чиг үүргийг хэрэгжүүлэх тусгайлсан газар
нутагтай, үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, нийгмийн дэд бүтэц бүхий цогцолборыг;
3.1.15.“паркийн удирдлага” гэж паркийн үйл
ажиллагааг удирдан зохион байгуулах, хэвийн үйл ажиллагаа явуулах орчин,
нөхцөлөөр хангах чиг үүрэгтэй хуулийн этгээдийг;
3.1.16.“паркийн нэгж” гэж паркийн нутаг
дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулах аж ахуйн нэгж, эрдэм шинжилгээний байгууллага
болон сургууль, эмнэлэг, харилцаа холбоо, эрчим хүчний зэрэг нийтлэг үйлчилгээ
үзүүлдэг байгууллагыг.
4
дүгээр зүйл.Инновацийн үйл ажиллагааны зарчим
4.1.Инновацийн үйл ажиллагаанд дор дурдсан
зарчмыг баримтална:
4.1.1.үндэсний аюулгүй байдал, хүний эрүүл
мэнд, байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэх инновацийн үйл ажиллагаа явуулахгүй
байх;
4.1.2.инновацийн төсөл нь инновацийн үйл
ажиллагааны тэргүүлэх чиглэлд нийцсэн, шинжлэх ухаан, технологийн сүүлийн үеийн
дэвшилтэт ололтыг ашигласан байх;
4.1.3.инновацийн үйл ажиллагаа нь эдийн
засаг, нийгмийн өндөр үр ашигтай байх;
4.1.4.инновацийн үйл ажиллагааны төрийн
дэмжлэг нь ил тод, шударга, нээлттэй байх;
4.1.5.инновацийн үйл ажиллагаанд иргэн, аж
ахуйн нэгж, байгууллага тэгш эрхтэй, чөлөөтэй оролцох;
4.1.6.инновацийн үйл ажиллагааны үндэслэл
бүхий эрсдэлийг төр болон бусад санхүүжүүлэгч этгээд хүлээн зөвшөөрөх.
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ
ИННОВАЦИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ УДИРДЛАГА,ТӨРИЙН
БАЙГУУЛЛАГЫН
БҮРЭН ЭРХ
5
дугаар зүйл.Инновацийн үйл ажиллагааны
удирдлагын тогтолцоо
5.1.Инновацийн үйл ажиллагааны удирдлагын
тогтолцоо нь Засгийн газар, яам, агентлаг, Шинжлэх ухаан, технологийн үндэсний
зөвлөл, нутгийн захиргааны байгууллагаас бүрдэнэ.
6
дугаар зүйл.Засгийн газрын бүрэн эрх
6.1.Засгийн газар инновацийн үйл ажиллагааны
талаар дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:
6.1.1.төрөөс инновацийн талаар баримтлах
бодлого, хууль тогтоомжийн төслийг боловсруулж Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх;
6.1.2.инновацийн үйл ажиллагааны стратегийн
тэргүүлэх чиглэлийг тогтоож боловсруулан Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх, дунд
хугацааны тэргүүлэх чиглэлийг батлах;
6.1.3.инновацийн хууль тогтоомжийн
хэрэгжилтийг зохион байгуулах;
6.1.4.үндэсний инновацийн тогтолцоо,
инновацийг хөгжүүлэх хөтөлбөр батлах;
6.1.5.инновацийг хөгжүүлэхтэй холбогдсон
нийтээр дагаж мөрдөх дүрэм, журмыг хууль тогтоомжид нийцүүлэн батлах;
6.1.6.инновацийн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд
шаардлагатай улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт, санхүүжилтийн хэмжээг тогтоох,
хэрэгжилтийг зохион байгуулах;
6.1.7.инновацийн төслийг улсын төсвөөс
санхүүжүүлэх, инновацийн үйл ажиллагаанд оролцогчид грант олгох журам,
нөхцөлийг тогтоох;
6.1.8.инновацийн үйл ажиллагааг дагнан
явуулах төрийн өмчит байгууллага байгуулах, түүнийг өөрчлөн байгуулах, татан
буулгах шийдвэр гаргах;
6.1.9.инновацийн дэд бүтцийг хөгжүүлэхэд
шаардагдах санхүүжилтийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэх зорилгоор үнэт цаас гаргах,
гадаадын хөнгөлөлттэй зээлд хөрөнгийн баталгаа гаргах;
6.1.10.парк байгуулахдаа Шинжлэх ухаан
технологийн үндэсний зөвлөлийн санал, дүгнэлтийг үндэслэх;
6.1.11.паркийн байршил, үйл ажиллагааны
чиглэлийг тогтоож парк байгуулах тухай шийдвэр гаргах;
6.1.12.паркийн удирдлагыг томилох, бүтэц,
дүрэм, журмыг батлах;
6.1.13.паркийн нутаг дэвсгэрт олгосон газар,
төрийн өмчийн барилга байгууламжийн ашиглалт, нутаг дэвсгэрт үйлчлэх хөнгөлөлт,
урамшуулал, тэдгээрийн хэлбэр, хэмжээг тогтоох, паркийн үйл ажиллагаатай
холбогдох дүрэм, журам баталж мөрдүүлэх.
6.1.14.хуульд заасан бусад бүрэн эрх.
7
дугаар зүйл.Өндөр технологи, үндэсний инновацийг хөгжүүлэх
асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын бүрэн эрх
7.1.Өндөр технологи, үндэсний инновацийг
хөгжүүлэх асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага инновацийн үйл
ажиллагааны талаар дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:
7.1.1.үндэсний инновацийн тогтолцоог
хөгжүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлэх арга хэмжээ авах;
7.1.2.инновацийн тэргүүлэх чиглэл, үндэсний
инновацийн тогтолцоог хөгжүүлэх хөтөлбөр, төлөвлөгөө, тэдгээрт шаардагдах
төсвийн санхүүжилтийн талаар санал боловсруулж Засгийн газарт өргөн барих;
7.1.3.төрийн болон орон нутгийн захиргааны
байгууллагаас инновацийг хөгжүүлэх талаар авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээг арга
зүйн нэгдсэн удирдлагаар хангах;
7.1.4.инновацийн тогтолцоог бүрдүүлж
хөгжүүлэхэд оролцогч талуудын түншлэл, үйл ажиллагааны уялдааг хангах бодлогыг
хэрэгжүүлэх;
7.1.5.инновацийн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх
төрийн өмчит болон төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээд байгуулах талаар
санал боловсруулж Засгийн газарт оруулах;
7.1.6.энэ хуулийн 6.1.10-6.1.13-т заасан
Шинжлэх ухааны парктай холбоотой дүрэм, журам, төсөл боловсруулж Шинжлэх ухаан,
технологийн үндэсний зөвлөлөөр хэлэлцүүлж, Засгийн газарт оруулах;
7.1.7.Засгийн газрын захиалгаар улсын төсвийн
хөрөнгөөр хэрэгжүүлэх үндэсний хэмжээний, стратегийн ач холбогдол бүхий
инновацийн төслийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах;
7.1.8.инновацийн төсөл хэрэгжүүлэхэд зориулан
эргэн төлөгдөх нөхцөлтэйгөөр санхүүжилт олгох, олгосон хөрөнгийг эргэн төлүүлэх
арга хэмжээ авах;
7.1.9.холбогдох байгууллагатай хамтран
инновацийн төслийн нэгдсэн бүртгэл хөтөлж, мэдээллийн сан бүрдүүлэх,
хэрэглэгчдэд энэ талаар үйлчилгээ үзүүлэх;
7.1.10.үндэсний инновацийн тогтолцооны
хөгжлийн түвшинг үнэлэх аргачлал боловсруулах, инновацийн мэдээллийн сан бүрдүүлэх;
7.1.11.инновацийн үйл ажиллагаа эрхлэх хүний
нөөцийг хөгжүүлэх талаар холбогдох байгууллагатай хамтран хөтөлбөр, төсөл
боловсруулах, хэрэгжүүлэх;
7.1.12.инновацийг хөгжүүлэх талаар гадаад
улс, олон улсын байгууллагатай хамтран ажиллах;
7.1.13.инновацийн үйл ажиллагааг урамшуулах,
сурталчлах, түгээн дэлгэрүүлэх;
7.1.14.инновацийн бүтээгдэхүүний талаар
дүгнэлт гаргах, мэргэжлийн шинжээчдийн ажиллах журмыг баталж, хэрэгжилтийг
зохион байгуулах;
7.1.15.төрөөс шинжлэх ухаан, технологи, дээд
боловсролын талаар баримтлах бодлогыг инновацийн тэргүүлэх чиглэлтэй уялдуулан
зохицуулах, хэрэгжилтийг хангах;
7.1.16.шинжлэх ухаан, технологийн салбарт
инновацийг хөгжүүлэх хөтөлбөр, төсөл боловсруулах, санхүүжүүлэх, хэрэгжүүлэх
үйл ажиллагааг зохион байгуулах;
7.1.17.шинжлэх ухаан, технологийн салбарт
инновацийн дэд бүтцийг байгуулах төлөвлөлтийг хийх, түүнийг хэрэгжүүлэх талаар
санал боловсруулж Засгийн газарт оруулж шийдвэрлүүлэх;
7.1.18.эрдэм шинжилгээ, туршилт, зохион
бүтээх ажлын инновацид чиглэсэн үр дүнгийн талаар мэдээллийн нэгдсэн сан
бүрдүүлэх;
7.1.19.технологийн туршилт, зүгшрүүлэлтэд
инновацийн грант олгох;
7.1.20.инновацийн чиглэлээр хүний нөөцийг
бэлтгэх, чадавхжуулах;
7.1.21.инновацийн соёлыг түгээн дэлгэрүүлэхэд
дэмжлэг үзүүлэх;
7.1.22.хуульд заасан бусад бүрэн эрх.
10
дугаар зүйл.Яам, агентлагийн нийтлэг бүрэн эрх
10.1.Яам, агентлаг өөрийн харьяалах салбарт
инновацийн талаар дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:
10.1.1.дангаараа болон өндөр технологи,
үндэсний инновацийг хөгжүүлэх асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв
байгууллагатай хамтран инновацийн хөтөлбөр, төсөл боловсруулан хэрэгжүүлэх,
санхүүжүүлэх, дэмжлэг үзүүлэх;
10.1.2.салбарын инновацийн үйл ажиллагааны
тэргүүлэх чиглэлийг тодорхойлох, хэрэгжилтийг хангах;
10.1.3.төрийн захиргааны төв байгууллагууд
инновацийн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах төсвийг өөрийн эрхлэх үйл
ажиллагааны төсөвт багтаан шийдвэрлэх;
10.1.4.хуульд заасан бусад бүрэн эрх.
11
дүгээр зүйл.Аймаг, нийслэлийн Засаг даргын бүрэн эрх
11.1.Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга инновацийн
талаар дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:
11.1.1.орон нутагтаа инновацийг хөгжүүлэхэд
хувийн хэвшлийн оролцоог хангах, хамтарсан санхүүжилттэй инновацийн төсөл
хэрэгжүүлэх;
11.1.2.
аймаг, нийслэлийн нутаг дэвсгэрт байгуулагдсан паркийн хэвийн үйл ажиллагаагаа
явуулахад шаардагдах нийгмийн дэд бүтэц байгуулах, суурь үйлчилгээ үзүүлэх
ажлыг улсын болон орон нутгийн төсвийн хөрөнгө, бусад эх үүсвэрээр шийдвэрлэх,
паркийн захиргаанд дэмжлэг үзүүлэх, хамтран ажиллах;
11.1.3.орон нутгийн тулгамдсан асуудлыг
шийдвэрлэхэд чиглэгдсэн инновацийн дэд бүтцийг хөгжүүлэх, инновацийн хөтөлбөр,
төсөл боловсруулах;
11.1.4.энэ хуулийн 11.1.3-т заасныг орон
нутгийн төсөвт тусган хэрэгжүүлэх, шаардагдах санхүүжилтийн эх үүсвэрийг
бүрдүүлэх зорилгоор үнэт цаас гаргах, гадаадын хөнгөлөлттэй зээлд хөрөнгийн
баталгаа гаргах;
11.1.5.инновацийн үйл ажиллагааг дагнан
эрхлэх үүрэгтэй орон нутгийн өмчит болон орон нутгийн өмчийн оролцоотой хуулийн
этгээд байгуулж ажиллуулах;
11.1.6.хуульд заасан бусад бүрэн эрх.
12
дугаар зүйл.Инновацийн үйл ажиллагааны санхүүжилтийн
эх үүсвэр, хэлбэр
12.1.Инновацийн үйл ажиллагааны санхүүжилт нь
дараах эх үүсвэрээс бүрдэнэ:
12.1.1.улсын болон орон нутгийн төсвийн
хөрөнгө;
12.1.2.Монгол Улсын Хөгжлийн банкны хөрөнгө;
12.1.4.Засгийн газрын бусад тусгай сангийн
хөрөнгө;
12.1.5.хөрөнгө оруулалтын компанийн хөрөнгө;
12.1.6.гарааны компанийн хөрөнгийн анхдагч
зах зээлээс бүрдүүлсэн хөрөнгө;
12.1.7.инновацийн үйл ажиллагаанд оролцогч
байгууллагын өөрийн хөрөнгө;
12.1.8.гадаад улс болон олон улсын байгууллагын
зээл, тусламж, хандивын хөрөнгө;
12.1.9.хуулиар хориглоогүй бусад эх үүсвэр.
12.2.Энэ хуулийн 12.1.1, 12.1.3, 12.1.4-т
заасан эх үүсвэрээс санхүүжүүлэх инновацийн төслийг Засгийн газраас баталсан
журмын дагуу сонгон шалгаруулна.
12.3.Инновацийн үйл ажиллагааг дараах
хэлбэрээр санхүүжүүлнэ:
12.3.1.эргэн төлөгдөх нөхцөлтэйгөөр
санхүүжүүлэх;
12.3.2.буцалтгүй санхүүжилт олгох;
12.3.3.инновацийн грант олгох.
ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ
ИННОВАЦИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА, ТӨРИЙН ДЭМЖЛЭГ
13
дугаар зүйл.Инновацийн тэргүүлэх чиглэл
13.1.Шинжлэх ухаан, технологийн ололтыг эдийн
засгийн өсөлтийг эрчимжүүлэх, өндөр технологийн болон өрсөлдөх чадвартай
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, экспортлох, өндөр үр ашигтай үйлчилгээний төрөл,
хэлбэрийг бий болгоход чиглүүлэх, инновацийн чадавх, нөөцийг оновчтой
байршуулах, төрийн дэмжлэгийн үр ашгийг нэмэгдүүлэх зорилгоор инновацийн
тэргүүлэх чиглэлийг тогтооно.
13.2.Инновацийн тэргүүлэх чиглэлийг
стратегийн болон дунд хугацааных гэж ангилна.
13.3.Стратегийн тэргүүлэх чиглэл 10 жилийн
хугацаатай байх бөгөөд Улсын Их Хурал батална.
13.4.Стратегийн тэргүүлэх чиглэлийн төслийг
өндөр технологи, үндэсний инновацийг хөгжүүлэх асуудал эрхэлсэн төрийн
захиргааны төв байгууллага боловсруулж өмнөх тэргүүлэх чиглэлийн хугацаа
дуусахаас 12 сарын өмнө Засгийн газраар хэлэлцүүлнэ.
13.5.Засгийн газар хэлэлцэж дэмжсэн
стратегийн тэргүүлэх чиглэлийн төслийг өмнөх тэргүүлэх чиглэлийн хугацаа
дуусахаас 10 сарын өмнө Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлнэ.
13.6.Дунд хугацааны тэргүүлэх чиглэл нь
стратегийн тэргүүлэх чиглэлийг үндэсний, салбарын, бүс, орон нутгийн түвшинд үе
шаттайгаар хэрэгжүүлэхтэй уялдаатай боловсруулагдсан байна.
13.7.Дунд хугацааны тэргүүлэх чиглэл таван
жилийн хугацаатай байх бөгөөд Засгийн газар, аймаг, нийслэлийн иргэдийн
Төлөөлөгчдийн Хурал батална.
13.8.Дунд хугацааны үндэсний тэргүүлэх
чиглэлийн төслийг стратегийн тэргүүлэх чиглэл батлагдсанаас хойш 10 сарын дотор
өндөр технологи, үндэсний инновацийг хөгжүүлэх асуудал эрхэлсэн төрийн
захиргааны төв байгууллага холбогдох төрийн захиргааны байгууллагатай хамтран
боловсруулж Засгийн газарт оруулж батлуулна.
13.9.Дунд хугацааны үндэсний тэргүүлэх чиглэл
нь урт, дунд хугацааны улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн төлөв, шинжлэх
ухаан, технологийн хандлага зэрэгт үндэслэсэн, салбар дундын болон бүс
хоорондын шинжтэй инновацийг хөгжүүлэхэд чиглэгдсэн байна.
13.10.Дунд хугацааны салбарын тэргүүлэх
чиглэлийг стратегийн тэргүүлэх чиглэл болон дунд хугацааны үндэсний тэргүүлэх
чиглэл, салбарын хөгжлийн төсөөлөлд үндэслэн тухайн салбарыг хариуцсан төрийн
захиргааны төв байгууллага баталж хэрэгжүүлнэ.
13.11.Дунд хугацааны үндэсний, салбарын
тэргүүлэх чиглэлийг Засгийн газрын болон салбарын хөтөлбөр, төлөвлөгөөнд
тусгах, бие даасан төсөл хэлбэрээр хэрэгжүүлнэ.
13.12.Бүс, орон нутгийн дунд хугацааны
тэргүүлэх чиглэлийг стратегийн, дунд хугацааны үндэсний болон салбарын
тэргүүлэх чиглэлтэй уялдуулан тухайн бүсийн зөвлөл, аймаг, нийслэлийн Засаг
дарга боловсруулж иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаараа батлуулж хэрэгжүүлнэ.
13.13.Инновацийн тэргүүлэх чиглэл нь шинжлэх
ухааны болон эдийн засгийн үндэслэлтэй, энэ хуульд заасан шаардлагад нийцсэн
байна.
13.14.Инновацийн тэргүүлэх чиглэлийг төрийн
болон төрийн бус байгууллага, шинжлэх ухаан, аж үйлдвэрийн төлөөллийг
оролцуулан Засгийн газрын баталсан журмын дагуу боловсруулна.
13.15.Инновацийн тэргүүлэх чиглэлийн
хэрэгжилтэд хяналт, шинжилгээ, үнэлгээ хийх, тайлагнах асуудлыг Засгийн газрын
баталсан журмын дагуу өндөр технологи, үндэсний инновацийг хөгжүүлэх асуудал
эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хариуцна.
14
дүгээр зүйл.Инновацийн төсөл, түүнд тавигдах шаардлага
14.1.Инновацийн төсөл дараах шаардлагыг
хангасан байна:
14.1.1.инновацийг бий болгох нэгдсэн зорилго
бүхий саналыг агуулсан байх;
14.1.2.хэрэгжүүлэх гэж байгаа төслийн
давтагдаагүй байдал болон оюуны өмчийн эрхийн батаалгаажилтыг нотолсон байх;
14.1.3.инновацийн төслийн техник, эдийн
засгийн үндэслэл болон үр ашгийн тооцоог хийсэн байх.
14.2.Дараах тохиолдолд инновацийн төсөлд
дэмжлэг үзүүлэхгүй:
14.2.1.энэ хуулийн 15.1-д заасан шаардлагыг
бүрэн хангаагүй бол;
14.2.2.төслийн хүрээнд хэрэгжүүлэх үйл
ажиллагаа нь энэ хуульд заасан инновацийн үйл ажиллагаа болон түүнд баримтлах
зарчимтай нийцэхгүй бол;
14.2.3.инновацийн үйл ажиллагааны санхүүжилт
хүсэгч этгээд нь Монгол Улсаас өөр улсад бүртгэлтэй бол;
14.2.4.инновацийн үйл ажиллагааны санхүүжилт
хүсэгч этгээд нь төсөв болон банк, санхүүгийн байгууллагад хугацаа хэтэрсэн өр
төлбөртэй бол;
14.2.5.хуульд заасан бусад үндэслэл.
14.3.Инновацийн төслийг өндөр технологи,
үндэсний инновацийг хөгжүүлэх асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв
байгууллага Засгийн газрын баталсан журмын дагуу бүртгэнэ.
15
дугаар зүйл.Инновацийн бүтээгдэхүүн
15.1.Инновацийн бүтээгдэхүүн нь дараах
шаардлагыг хангасан байна:
15.1.1.Монгол Улсад шинээр үйлдвэрлэгдэж
байгаа, эсхүл зах зээл дээрх ижил төстэй бүтээгдэхүүн, технологи, үйлчилгээтэй
харьцуулахад өрсөлдөх чадвар, техник, эдийн засгийн үзүүлэлтээр илүү байх;
15.1.2.импортыг орлох буюу экспортын нөөцийг
өсгөхөд чиглэсэн байх;
15.1.3.бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч нь оюуны
өмчийн эзэмшигч байх, эсхүл түүний эзэмшигчтэй лицензийн гэрээ байгуулсан байх.
15.2.Инновацийн бүтээгдэхүүн энэ хуульд
заасан шаардлагад нийцэж байгаа эсэх талаарх дүгнэлтийг өндөр технологи,
үндэсний инновацийг хөгжүүлэх асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв
байгууллага шинжээчдийн дүгнэлтэд үндэслэн гаргана.
16
дугаар зүйл.Инновацийн дэд бүтэц
16.2.Үйлдвэрлэл технологийн парктай холбоотой
үүсэх харилцааг Үйлдвэрлэл технологийн паркийн эрх зүйн байдлын тухай хуулиар
зохицуулна.
17
дугаар зүйл.Инновацийн үйл ажиллагааг төрөөс дэмжих
17.1.Инновацийн үйл ажиллагааг төрөөс дараах
хэлбэрээр дэмжинэ:
17.1.1.инновацийн төсөл хэрэгжүүлэхээр авсан
зээлийн хүүний тодорхой хувийг санхүүжүүлэх;
17.1.2.инновацийн бүтээгдэхүүнийг дотоодын
болон гадаадын холбогдох байгууллагуудад патентжуулах зардлыг санхүүжүүлэх;
17.1.3.инновацийн үйл ажиллагааг дагнан
эрхлэх гарааны компанид эд хөрөнгийн түргэвчилсэн элэгдэл хорогдол тооцох;
17.1.4.төрийн өмчит эрдэм шинжилгээний
байгууллагын лабораторийн тоног төхөөрөмжөөр инновацийн үйл ажиллагааг дагнан
эрхлэх компанид хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр үйлчилгээ үзүүлэх асуудлыг Засгийн
газрын баталсан журмаар зохицуулах;
17.1.5.төслийн нийт өртгийн 60 болон түүнээс
дээш хувийг өөрийн хөрөнгөөр санхүүжүүлсэн тохиолдолд үлдэх хэсгийг инновацийн
санхүүжүүлэгч байгууллага болон орон нутгийн төсвөөс буцалтгүй нөхцөлөөр
санхүүжүүлэх;
17.1.6.экспортод чиглэсэн инновацийн
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн санхүүжилтэд Хөрөнгө оруулалт, хөгжлийн сангаас
батлан даалт гаргах;
17.1.7.экспортод чиглэсэн инновацийн
бүтээгдэхүүний олон улсын чанар стандартын баталгаажуулалтын зардлыг Хөрөнгө
оруулалт, хөгжлийн сангаас бүхэлд нь буюу хэсэгчлэн санхүүжүүлэх;
17.1.8.дотоодод үйлдвэрлэсэн инновацийн
бүтээгдэхүүнийг Засгийн газрын худалдан авах үйл ажиллагаагаар дэмжих;
17.1.9.үзэсгэлэн худалдаа, хурал семинар
зохион байгуулах, инновацийн мэдлэг, соёлыг сурталчлах арга хэмжээг олон
нийтийн байгууллагатай хамтран зохион байгуулах, санхүүжүүлэх;
17.1.10.инновацийн үйл ажиллагаа эрхэлж,
нийгэм, эдийн засгийн өндөр үр ашигтай бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, үйлчилгээг
бий болгосон патент эзэмшигчид мөнгөн урамшуулал олгох;
17.1.11.нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд
дорвитой хувь нэмэр оруулсан инновацийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнд үндэсний
инновацийн шагнал олгох;
17.1.12.үндэсний инновацийн шагналын хэмжээ,
олгох журмыг Засгийн газар батална.
17.2.Энэ хуулийн 17.1.8-д зааснаас бусад
инновацийн үйл ажиллагааг төрөөс дэмжих хэлбэрийг Засгийн газрын баталсан
журмаар зохицуулна.
ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ
ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ПАРК
18
дугаар зүйл.Парк байгуулах
18.1.Паркийг дараах зорилгоор байгуулна:
18.1.1.эрдэм шинжилгээний байгууллага, аж
ахуйн нэгжүүд хамтран инновацийн үйл ажиллагааг үр ашигтай явуулах орчин, дэд
бүтцийг бүрдүүлэх;
18.1.2.импортыг орлох болон экспортод
чиглэсэн өндөр технологи, инновацийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлд шаардагдах
санхүүгийн олон талт эх үүсвэр, өндөр ур чадвартай мэргэшсэн хүний нөөц, дэд
бүтцээр хангах, үндэсний үйлдвэрлэлийн өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх;
18.1.3.инновацийн үйл ажиллагаанд тулгуурлан
бүс, орон нутгийн нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийг эрчимжүүлэх, эдийн засгийн
төрөлжилтийг бий болгох.
18.2.Паркийн оноосон нэрэнд “шинжлэх ухааны
парк” гэсэн үгийг заавал хэрэглэх бөгөөд бусад хуулийн этгээдийн нэрэнд энэхүү
үгийг хэрэглэхийг хориглоно.
19
дүгээр зүйл.Паркийн үйл ажиллагаанд баримтлах зарчим
19.1.Паркийн үйл ажиллагаанд энэ хуулийн
4.1-д зааснаас гадна дараах зарчмыг баримтална:
19.1.1.парк байгуулах, түүний хэвийн үйл
ажиллагааг хангахад шаардагдах хөрөнгө оруулалт нь төсвийн хөрөнгө оруулалт,
төр, хувийн хэвшлийн түншлэлд тулгуурлах;
19.1.2.паркийн нутаг дэвсгэрт энэ хуулийн 13
дугаар зүйлд заасан тэргүүлэх чиглэлийн үйл ажиллагааг явуулах;
19.1.3.паркийн үйл ажиллагаатай нийцсэн
дотоодын болон гадаадын компанийн салбар, нэгжийг паркад хөрөнгө оруулалт хийх,
үйл ажиллагаа явуулахыг хөхиүлэн дэмжих;
19.1.4.паркийн нутаг дэвсгэрт сэргээгдэх
эрчим хүч, байгаль орчинд ээлтэй технологийг ашиглах, ногоон байгууламж бүхий
орчин бүрдүүлэхийг тэргүүн ээлжинд анхаарах.
20
дугаар зүйл.Паркийн удирдлагын чиг үүрэг
20.1.Паркийн удирдлага нь төлөөлөн удирдах
зөвлөл болон гүйцэтгэх удирдлагаас бүрдэнэ.
20.2.Төлөөлөн удирдах зөвлөл нь Засгийн
газар, орон нутаг, паркийн нэгжийн төлөөллөөс бүрдэх бөгөөд нийт гишүүдийн
гуравны нэгээс доошгүй хувийг паркийн нэгжээс сонгоно.
20.3.Төлөөлөн удирдах зөвлөл паркийн талаар
дараах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ:
20.3.1.
паркийн хөгжлийн талаар өндөр технологи, үндэсний инновацийг хөгжүүлэх асуудал
эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын бүрэн эрхийнхээ хүрээнд хэрэгжүүлж
байгаа үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх;
20.3.2.
паркийн хөгжлийн онцлогтой уялдсан гадаад хамтын ажиллагаа, хөрөнгө оруулалтын
бодлогын асуудлаар шаардлагатай тохиолдолд өндөр технологи, үндэсний инновацийг
хөгжүүлэх асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагад санал оруулж
шийдвэрлүүлэх;
20.3.3.
хуульд заасан бусад бүрэн эрх.
20.4.Паркийн гүйцэтгэх удирдлага паркийн
талаар дараах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ:
20.4.1.
паркийг хөгжүүлэх бодлого, хөтөлбөр, төлөвлөгөөний хэрэгжилтийг зохион
байгуулах;
20.4.2.
хөрөнгө оруулалтын төслийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах;
20.4.3.
техник, эдийн засгийн үндэслэл, технологийн түвшний үнэлгээ, холбогдох
байгууллагаар гаргуулсан байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээг үндэслэн
паркийн нэгжтэй гэрээ байгуулах;
20.4.4.паркийн нэгжийн хэвийн үйл ажиллагаа
явуулах орчин, дэд бүтцийг бүрдүүлэх, холбогдох заавар, удирдамжаар хангах;
20.4.5.
энэ хуулийн 20.4.1-20.4.4-т заасан чиг үүргийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай
зөвлөх үйлчилгээг гэрээний үндсэн дээр авах;
20.4.6.
хуульд заасан бусад бүрэн эрх.
21
дүгээр зүйл.Паркийн үйл ажиллагаа
21.1.Паркийн нутаг дэвсгэрт дараах чиглэлийн
үйл ажиллагаа явуулна:
21.1.1.
эрдэм шинжилгээ, туршилт, зохион бүтээх ажил явуулах, дэвшилтэт техник,
технологийг дамжуулах;
21.1.2.
инновацийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл;
21.1.3.
сургалт-судалгаа-үйлдвэрлэлийн сүлжээ бий болгох;
21.1.4.
нийгмийн суурь үйлчилгээ, хот төлөвлөлт, газар зохион байгуулалтыг тухайн бүс,
орон нутгийн чадавхид түшиглэн цогцолбороор байгуулах;
21.1.5.
агуулах, тээвэрлэлт, логистикийн үйлчилгээ үзүүлэх;
21.1.6.
паркийн нутаг дэвсгэрт хэвийн үйл ажиллагаа явуулах орчин, нөхцөлийг бүрдүүлэх.
21.2.Паркийн үйл ажиллагааг энэ хуулийн
12.1-д заасан эх үүсвэрээс гадна паркийн өөрийн үйл ажиллагааны орлогоос
санхүүжүүлнэ.
21.3.Паркад Үйлдвэрлэл, технологийн паркийн
эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлд заасан үйл ажиллагаа эрхлэхийг
хориглоно.
ТАВДУГААР БҮЛЭГ
ВЕНЧ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН КОМПАНИ
ЗУРГАДУГААР БҮЛЭГ
УЛСЫН ТӨСВИЙН САНХҮҮЖИЛТЭЭР ГҮЙЦЭТГЭСЭН ЭРДЭМ
ШИНЖИЛГЭЭНИЙ АЖЛЫН ҮР
ДҮНД БИЙ БОЛСОН ОЮУНЫ ӨМЧИЙГ
ЭЗЭМШИХ,
АШИГЛАХ
27
дугаар зүйл.Улсын төсвийн санхүүжилтээр гүйцэтгэсэн эрдэм
шинжилгээний ажлын үр дүнд бий болсон оюуны өмчийг
эзэмших, ашиглах
27.1.Улсын төсвийн санхүүжилтээр гүйцэтгэсэн
эрдэм шинжилгээ, туршилт, зохион бүтээх ажлын явцад бий болсон оюуны өмчийг шинжлэх
ухаан, технологийн төсөл санхүүжүүлэх гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол тухайн ажлыг
гүйцэтгэсэн иргэн болон хуулийн этгээд эзэмшиж болох бөгөөд өмчлүүлэх,
эзэмшүүлэх журмыг Засгийн газар батална.
27.2.Эрдэм шинжилгээний байгууллага дэргэдээ
технологи дамжуулалт хариуцсан нэгж болон гарааны компанийг үүсгэн байгуулж
болно.
27.3.Эрдэм шинжилгээний байгууллага өөрийн
эзэмшлийн оюуны өмчийг эрх бүхий байгууллагаар үнэлүүлэн гарааны компанийн
дүрмийн санд хувь нийлүүлэн оруулж болно.
27.4.Эрдэм шинжилгээний байгууллагын харьяа
гарааны компанийн үйл ажиллагааны орлого, зарлагыг тусгай дансанд бүртгэх
бөгөөд эрдэм шинжилгээний байгууллагад ногдох ногдол ашгийн 75-аас доошгүй
хувийг сургалт, эрдэм шинжилгээ, технологийн туршилт, зүгшрүүлэлтийн
зориулалтаар ашиглана.
27.5.Зохиогчийн анхдагч эрхийг уг оюуны
өмчийг бий болгосон судлаач болон эрдэм шинжилгээний байгууллагаас бусад
хуулийн этгээд лицензээр эзэмшсэн тохиолдолд тэдгээрт роялти төлнө.
27.6.Өндөр технологи, үндэсний инновацийг
хөгжүүлэх асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын зөвшөөрөлгүйгээр
улсын төсвийн санхүүжилтээр гүйцэтгэсэн эрдэм шинжилгээний ажлын үр дүнд бий
болсон оюуны өмчийг ашиглан гадаад улсад үйлдвэрлэл, үйлчилгээ явуулахыг
хориглоно.
27.7.Энэ хуулийн 27.6-д заасан байгууллагын
зөвшөөрөлтэйгөөр төсвийн санхүүжилтээр гүйцэтгэсэн оюуны өмчийг ашиглан гадаад
улсад үйлдвэрлэл, үйлчилгээ явуулах тохиолдолд олон улсын гэрээ, конвенцид
заасны дагуу тухайн улсад уг оюуны өмчийн эрхийг баталгаажуулах, хамгаалах арга
хэмжээг авна.
27.8.Улсын төсвийн санхүүжилтээр гүйцэтгэсэн
эрдэм шинжилгээний ажлын үр дүнг эзэмшигч энэ хуулийн 27.6-д заасныг зөрчсөн
тохиолдолд түүний тухайн оюуны өмчийг эзэмших эрхийг түдгэлзүүлэх, дараагийн
эзэмшигчид шилжүүлэх, ашиглуулах харилцааг энэ хуулийн 27.1-д заасан журмаар
зохицуулна.
27.9.Онцгой нөхцөл байдал үүсэх үед болон
үндэсний эрх ашгийг хангах зорилгоор Засгийн газар төсвийн санхүүжилтээр
гүйцэтгэсэн эрдэм шинжилгээний ажлын үр дүнд бий болсон оюуны өмчийг дараах
лицензийн нөхцөлөөр ашиглах бүрэн эрхтэй:
27.9.1.онцгой эрхгүй лиценз;
27.9.2.дамжуулах эрхгүй лиценз;
27.9.3.цуцлах эрхгүй лиценз;
27.9.4.төлбөрийг барагдуулсан лиценз.
27.10.Төсвийн санхүүжилтээр гүйцэтгэсэн эрдэм
шинжилгээний ажлын үр дүнд бий болсон оюуны өмчийг эзэмшигч нь эрдэм
шинжилгээний байгууллага байх тохиолдолд дараах үүргийг хүлээнэ:
27.10.1.оюуны өмчийг зохиогч, бүтээгчид
роялти хуваарилах;
27.10.2.оюуны өмчийн ашиглалтаас олох роялти
орлогоос тухайн оюуны өмчийг зохиогч, бүтээгчдэд төлсөн роялтийг хуваарилсны
дараа үлдэх орлогыг зөвхөн шинжлэх ухааны судалгаа, сургалтад зарцуулах;
27.10.3.оюуны өмчийг төрийн өмчит үйлдвэрийн
газарт нэвтрүүлснээс олсон роялти орлого нь оюуны өмчийн эрхийг эзэмшигчийн
жилийн төсвийн таван хувиас хэтэрсэн тохиолдолд илүү гарсан орлогын 75 хувийг
улсын төсөвт төвлөрүүлэх, 25 хувийг эзэмшигч нь сургалт, судалгаа, эрдэм
шинжилгээ, технологийн зүгшрүүлэлтийн үйл ажиллагаанд зарцуулах.
ДОЛДУГААР БҮЛЭГ
БУСАД ЗҮЙЛ
28
дугаар зүйл.Инновацийн үйл ажиллагаанд оролцогчийн
олон улсын хамтын ажиллагаа
28.1.Инновацийн үйл ажиллагаанд оролцогчийн
олон улсын хамтын ажиллагаа нь Монгол Улсын хууль тогтоомж болон олон улсын гэрээ,
хэлэлцээрийн хүрээнд хэрэгжинэ.
28.2.Хууль тогтоомж, олон улсын гэрээнд
өөрөөр заагаагүй бол олон улсын байгууллага, гадаад улс, тэдгээрийн
байгууллага, хуулийн этгээд, иргэн Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт инновацийн төсөл
хэрэгжүүлэхээр хамтарсан компани байгуулж болно.
28.3.Инновацийн үйл ажиллагаанд оролцогч нь
инновацийн олон улсын байгууллагуудад бие даан гишүүнээр элсэн орох, олон улсын
инновацийн төслүүдэд оролцох, гэрээ хэлэлцээр байгуулах эрхтэй.
29
дүгээр зүйл.Инновацийн мэдээллийн нууцлал, хамгаалал
29.1.Инновацийн үйл ажиллагаанд оролцогчдын
мэдээллийн нууцлалыг хадгалах, хамгаалахтай холбогдсон харилцааг Төрийн нууцын
тухай[10], Байгууллагын нууцын тухай[11],
Хувь хүний нууцын тухай хуульд[12] заасны дагуу зохицуулна.
29.2.Нууцыг хадгалах, хууль бус эзэмшлээс
сэргийлэхтэй холбоотой хариуцлагын талаарх эрх, үүргийг инновацийн төсөл
хэрэгжүүлэгч талууд гэрээгээр тогтооно.
30
дугаар зүйл.Инновацийн тухай хууль тогтоомж зөрчигчид
хүлээлгэх хариуцлага
30.1.Инновацийн тухай хууль тогтоомж зөрчсөн
гэм буруутай этгээдэд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй бол шүүгч Захиргааны
хариуцлагын тухай хуульд[13] заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.
30.2.Инновацийн үйл ажиллагаанд зориулан
улсын төсвөөс олгосон хөрөнгийг зориулалтын бусаар зарцуулсан, ашигласан,
инновацийн тухай хууль тогтоомжийг зөрчсөн байгууллага, албан тушаалтны хууль
бус үйлдлийг нуух, авлига авах, хуулиар хамгаалсан төр, байгууллага, хувь хүний
нууцыг задруулсан, зөрчсөн гэм буруутай этгээдэд хүлээлгэх хариуцлагыг
холбогдох хуулиар зохицуулна.
30.3.Энэ хуулийн 29.2-т заасан гэрээг зөрчсөн
этгээд, албан тушаалтныг нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 10-20 дахин
нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгож, гаргасан шийдвэрийг хүчингүй
болгоно.
30.4.Инновацийн төсөлтэй холбоотой мэдээллийг
санаатайгаар гуравдагч этгээдэд хууль бусаар шилжүүлсэн бол уг этгээдийг албан
тушаалаас нь халж, инновацийн салбарт үйл ажиллагааг эрхлэх эрхийг нь хоёр
жилээр хасна.
30
дугаар зүйл.Хууль зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлага
30.1.Энэ хуулийг зөрчсөн албан тушаалтны
үйлдэл нь гэмт хэргийн шинжгүй бол Төрийн албаны тухай хуульд заасан хариуцлага
хүлээлгэнэ.
30.2.Энэ хуулийг зөрчсөн хүн, хуулийн
этгээдэд Эрүүгийн хууль, эсхүл Зөрчлийн тухай хуульд заасан хариуцлага
хүлээлгэнэ.
МОНГОЛ УЛСЫН
ИХ ХУРЛЫН ДАРГА
Д.ДЭМБЭРЭЛ
[2] Шинжлэх ухаан,
технологийн тухай хууль - “Төрийн мэдээлэл” эмхтгэлийн 2007 оны 4 дугаарт
нийтлэгдсэн.
[6] Үйлдвэрлэл,
технологийн паркийн эрх зүйн байдлын тухай хууль - “Төрийн мэдээлэл” эмхтгэлийн
2010 оны 2 дугаарт нийтлэгдсэн.
[9] Үнэт цаасны зах
зээлийн тухай хууль - “Төрийн мэдээлэл” эмхтгэлийн 2002 оны 48 дугаарт
нийтлэгдсэн.
[13] Захиргааны
хариуцлагын тухай хууль - “Төрийн мэдээлэл” эмхтгэлийн 1992 оны 4-5 дугаарт
нийтлэгдсэн.
No comments:
Post a Comment